Luật Phá sản (sửa đổi) phải bảo đảm tăng cơ chế giám sát, chống lạm dụng thủ tục phục hồi

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá cao Dự án Luật Phá sản (sửa đổi) mang tính đột phá, khắc phục được hạn chế của Luật cũ như thủ tục rườm rà, thiếu hỗ trợ phục hồi, và mở rộng phạm vi áp dụng bao gồm phá sản cá nhân và doanh nghiệp nước ngoài. Đề nghị cần tăng cường cơ chế giám sát, chống lạm dụng thủ tục phục hồi, hoàn thiện quy định về tài chính ngân sách để tránh lãng phí.

Đảm bảo tính minh bạch, khả thi khi thực hiện thủ tục phục hồi

Cho ý kiến đối với Dự án Luật Phá sản (sửa đổi), Đại biểu Lê Minh Nam, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ tán thành việc mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự thảo luật theo hướng xây dựng hoàn thiện thủ tục phục hồi là thủ tục độc lập được thực hiện trước thủ tục phá sản.

Theo đại biểu, mục đích của thủ tục phục hồi rất tích cực, đó là tạo điều kiện để cho doanh nghiệp, hợp tác xã mất khả năng thanh toán có cơ hội khắc phục được khó khăn về tài chính, tái cấu trúc hoạt động sản xuất kinh doanh và tránh bị tuyên bố phá sản. “Đây là một chính sách thể hiện tính nhân văn và linh hoạt của luật phá sản để nhằm đảm bảo hài hòa lợi ích giữa doanh nghiệp, chủ nợ, người lao động và nền kinh tế. Cho nên việc cần có thủ tục phục hồi là cũng rất cần thiết và cũng phải quy định tại luật làm sao đó thật rõ ràng để tổ chức thực hiện trong thời gian tới”, đại biểu Lê Minh Nam phân tích.

Đại biểu Lê Minh Nam cũng cho rằng, vấn đề cần quan tâm ở đây chính là tính khả thi và hiệu quả của chính sách này, tránh tình trạng đưa ra các quy định có thể khó thực hiện hoặc quy định cho phục hồi nhưng không thể phục hồi cũng sẽ không đạt được mục tiêu của chính sách. “Nó có thể gây lãng phí cơ hội cũng như ảnh hưởng đến các nguồn lực hiện hữu cũng như các nguồn lực bổ sung cho hoạt động phục hồi; có thể phát sinh thêm các cái chi phí không đáng có trong giai đoạn phục hồi nếu mà không thể thực hiện được; nó tăng thêm thiệt hại cho các bên có liên quan so với việc áp dụng thủ tục cho phá sản ngay”, đại biểu Lê Minh Nam lo ngại.

Đại biểu Lê Minh Nam phân tích thêm, để đảm bảo tính khả thi của thủ tục phục hồi thì cũng phụ thuộc vào rất nhiều yếu tố như: tình hình tài chính, khả năng thị trường, năng lực quản trị của doanh nghiệp và hợp tác xã có đủ khả năng, điều kiện để phục hồi hiệu quả hay không và quan trọng là các chủ nợ có đồng thuận hay không.

 Sáng 23/10/2025, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí trình bày Tờ trình dự án Luật Phá sản (sửa đổi) tại Kỳ họp thứ mười, Quốc hội khóa XV.

Qua tìm hiểu thực tiễn ở Việt Nam đại biểu cho rằng, tính khả thi của thủ tục phục hồi vẫn còn có những hạn chế. Cụ thể, doanh nghiệp khi đến tình trạng mà bị dọa phá sản, tức là tình trạng khó khăn rồi thường rơi vào tình trạng mất thanh khoản nghiêm trọng, thiếu vốn để tái cấu trúc, cho nên cơ hội để khắc phục được cũng rất khó khăn. Thêm nữa, thông tin tài chính của các đơn vị này thường cũng không tạo được niềm tin về tính minh bạch, không được đánh giá cao. “Cho nên để mà triển khai thủ tục phục hồi hiệu quả thì đòi phải hỏi phải có những quy định thật đầy đủ chặt chẽ”. Nhấn mạnh như vậy, đại biểu Lê Minh Nam cho rằng cần phải xem xét để lượng hóa cụ thể các tiêu chí, căn cứ cơ sở để xác định các doanh nghiệp hợp tác xã đủ điều kiện phục hồi và trách nhiệm của các chủ thể tham gia phục hồi. “Có quy định rõ thì mới có thể lựa chọn được đối tượng áp dụng khả thi và hiệu quả. Và đồng thời cũng tránh hạn chế tình trạng lợi dụng cứ đề nghị để phục hồi nhưng mà lại kéo dài thời gian phục hồi để không phải thực hiện các quyền và nghĩa vụ tức thời hoặc là có thể kéo dài thời gian phục hồi mà không có khả năng khắc phục thì dẫn đến các hệ lụy không được tích cực”, Đại biểu Lê Minh Nam phân tích.

Đồng thời để có thể kiểm soát được hoạt động này đại biểu cho rằng cần phải có cơ chế hỗ trợ tái cấu trúc doanh nghiệp khi mà phục hồi. Bởi vì không chỉ là hỗ trợ về quy định và hỗ trợ về nguồn lực mà cần phải quan tâm hỗ trợ cả về vấn đề dịch vụ chuyên môn tài chính cũng như pháp lý chuyên sâu thì mới giúp được doanh nghiệp trong quá trình phục hồi mang lại hiệu quả cao. Đại biểu Lê Minh Nam cho rằng, cũng cần có những cái giải pháp mang tính chất chủ động phòng ngừa. Theo đó nên quy định việc xây dựng một hệ thống cảnh báo tài chính sớm để phát hiện các doanh nghiệp hoặc hợp tác xã có nguy cơ mất khả năng thanh toán, qua đó chủ động khuyến khích các doanh nghiệp hoặc các hợp tác xã này chủ động nộp đơn xin phục hồi.

Cũng quan tâm tới các nội dung trên trong Dự án Luật Phá sản (sửa đổi), Đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng, Đoàn ĐBQH Thành phố Cần Thơ nhấn mạnh, Ban Dự thảo luật đã đưa việc xây dựng quá trình phục hồi thành một bước độc lập trước khi thực hiện phá sản - đây có thể nói là một bước tiến rất lớn của luật này, giúp các doanh nghiệp, hợp tác xã (HTX) khi gặp khó khăn có cơ hội phục hồi. Trong đó, có các cơ chế liên quan đến phục hồi, hỗ trợ về tài chính, đất đai, và một số cơ chế về thuế liên quan từ các cơ quan có thẩm quyền, giúp các doanh nghiệp, HTX có cơ hội phục hồi.

Về tên gọi, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng cho rằng, qua hồ sơ báo cáo của Tòa án nhân dân tối cao, hiện nay luật có tên "Phục hồi và Phá sản" mới chỉ được nêu ở khoảng hai nước. Cơ bản các nước vẫn sử dụng tên Luật Phá sản, mặc dù có nội dung phục hồi ở đây. Đại biểu phân tích, về mặt lý thuyết, nếu thêm chữ "Phục hồi" trước "Phá sản" thì sẽ bao quát phạm vi điều chỉnh của luật. Nhưng thực tế việc thay đổi tên cũng phải kéo theo thay đổi rất nhiều văn bản hành chính liên quan, tốn thêm chi phí. “Mục đích cuối cùng của luật này vẫn chính là những thủ tục liên quan đến phá sản, còn phục hồi chỉ là một giai đoạn hỗ trợ thêm cho các doanh nghiệp có cơ hội. Thế nên, tôi vẫn bảo lưu quan điểm là có thể giữ nguyên tên Luật Phá sản”, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng nói.

Tại Điều 3 về nguyên tắc cơ bản, đại biểu Nguyễn Mạnh Hùng đề nghị bổ sung thêm một nguyên tắc đó là: mọi loại hình doanh nghiệp hoặc hợp tác xã đều bình đẳng khi thực hiện các thủ tục phục hồi và phá sản. “Nguyên tắc bình đẳng ở đây rất quan trọng”, đại biểu nhấn mạnh. Bởi khi chúng ta đưa thêm một thủ tục độc lập là phục hồi, nó liên quan đến quá trình hỗ trợ cho các doanh nghiệp, HTX. Nếu quá trình này không đảm bảo nguyên tắc bình đẳng, rất dễ dẫn đến việc có những đối xử phân biệt: doanh nghiệp này thì tìm mọi cách để cứu, nhưng doanh nghiệp khác thì lại không làm hết sức, hoặc có sự phân biệt đối xử giữa các doanh nghiệp với nhau trong quá trình thực hiện phục hồi. Do đó, đại biểu đề nghị cân nhắc bổ sung nguyên tắc bình đẳng, minh bạch khi thực hiện thủ tục phục hồi, phá sản đối với các doanh nghiệp, HTX.

Tăng cường cơ chế giám sát, chống lạm dụng

Cho ý kiến tại Tổ 11 vào Dự án Luật Phá sản (sửa đổi), Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá đây là Luật khó và phức tạp. Chủ tịch Quốc hội nêu rõ,  Dự án Luật Phá sản (sửa đổi) có 8 chương, 89 điều, trong đó có 22 điều bổ sung, 62 điều sửa đổi và 5 điều giữ nguyên. Luật nhấn mạnh vào việc xây dựng thủ tục phục hồi độc lập rút gọn, thủ tục phá sản, ứng dụng công nghệ số, và hoàn thiện vai trò của các bên liên quan như Quản tài viên.

Qua báo cáo thẩm tra và ý kiến của các đại biểu, Chủ tịch Quốc hội đồng tình đánh giá cao Dự án Luật Phá sản (sửa đổi) lần này có nhiều điểm mạnh như: Thủ tục phục hồi hoạt động kinh doanh độc lập; rút ngắn thời gian xử lý; ứng dụng công nghệ số và điện tử hóa; hoàn thiện vai trò của Quản tài viên và doanh nghiệp quản lý tài sản; cơ chế hỗ trợ của Nhà nước. “Tôi cho rằng những điểm này mang tính đột phá, khắc phục được hạn chế của Luật cũ như thủ tục rườm rà, thiếu hỗ trợ phục hồi, và mở rộng phạm vi áp dụng bao gồm phá sản cá nhân và doanh nghiệp nước ngoài”, Chủ tịch Quốc hội nhấn mạnh.

Chủ tịch Quốc hội lưu ý 5 vấn đề, yêu cầu cơ quan thẩm tra là Ủy ban Kinh tế và Tài chính phối hợp với cơ quan chủ trì soạn thảo tiếp tục rà soát những rủi ro tiềm ẩn có thể xảy ra.

Cụ thể, về rủi ro lạm dụng thủ tục phục hồi, Chủ tịch Quốc hội đề nghị lưu ý, việc ưu tiên phục hồi độc lập có thể bị lợi dụng để kéo dài thời gian, trốn tránh phá sản, thực sự dẫn đến thất thoát tài sản hoặc ảnh hưởng đến quyền lợi của chủ nợ.

Việc áp dụng thủ tục Phục hồi có thể tác động đến ngân sách nhà nước. Theo đó quy định tạm ứng chi từ ngân sách có thể gây lãng phí, khó kiểm soát nguồn vốn chặt chẽ. Do đó Chủ tịch Quốc hội đề nghị cần đánh giá tác động tài chính và quy định nguồn kinh phí cụ thể theo Luật Ngân sách mà Quốc hội mới vừa thông qua ở Kỳ họp thứ 9.

Về thẩm quyền và tranh chấp, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, việc giao cho Tòa án giải quyết toàn bộ tranh chấp liên quan là tích cực, nhưng có thể dẫn đến chồng chéo, mâu thuẫn với các luật khác như Bộ luật Dân sự hoặc Luật Trọng tài.

Chủ tịch Quốc hội cũng lưu ý tới vấn đề thiếu quy định chi tiết về bán tài sản đồng bộ. Theo Chủ tịch Quốc hội, mặc dù đây là giai đoạn quan trọng, Luật chỉ quy định nguyên tắc mà giao cho Chính phủ hướng dẫn nhưng điều này có thể gây chậm trễ trong việc triển khai xử lý tài sản.

Đối với vấn đề áp dụng cho doanh nghiệp nước ngoài, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, việc mở rộng phạm vi là tốt, nhưng cần hướng dẫn cụ thể để tránh phức tạp hóa thủ tục, đặc biệt đối với doanh nghiệp nước ngoài liên quan đến luật pháp quốc tế.

Trên cơ sở đó, Chủ tịch Quốc hội cũng đề xuất các nội dung để hoàn thiện dự án luật.

Theo đó, cần tăng cường cơ chế giám sát và chống lạm dụng.  Nên bổ sung quy định thời gian tối đa cho thủ tục phục hồi, ví dụ không quá 6 tháng hoặc không quá 12 tháng. Kèm theo đó là cơ chế giám sát độc lập của cơ quan nhà nước hoặc Hội đồng Chủ nợ. “Chúng ta có thể học tập kinh nghiệm từ một số nước đã làm để quy định vấn đề này”, Chủ tịch Quốc hội lưu ý.

Thứ hai, cần hoàn thiện quy định về tài chính ngân sách để tránh lãng phí, cần quy định rõ ràng tiêu chí tạm ứng chi phí từ ngân sách, chỉ áp dụng cho những doanh nghiệp không còn tài sản và có tiềm năng phục hồi. Phải kết hợp với cơ chế hoàn trả. Đồng thời, cần tích hợp hỗ trợ thuế, ví dụ như giãn, hoãn thuế với các luật thuế hiện hành. “Điều này hết sức quan trọng”, Chủ tịch Quốc hội nêu rõ.

Thứ ba, theo Chủ tịch Quốc hội, cần tăng cường đào tạo, chuyên nghiệp hóa Quản tài viên, tăng cường đào tạo chuyên nghiệp. Luật nên yêu cầu chứng chỉ quốc tế hoặc đào tạo định kỳ cho Quản tài viên. Đồng thời, xây dựng hệ thống đăng ký trực tuyến để tăng số lượng và chất lượng. Điều này sẽ giúp giảm thời gian xử lý và nâng cao lòng tin từ nhà đầu tư nước ngoài.

Thứ tư, tích hợp công nghệ sâu hơn (Công nghệ số và Điện tử hóa). Ngoài điện tử hóa, nên quy định sử dụng AI hoặc Blockchain để xác minh tài sản và giao dịch, giúp minh bạch hóa việc phân phối tài sản. Chủ tịch Quốc hội nêu ví dụ, xây dựng hệ thống trực tuyến cho Hội nghị Chủ nợ ảo để giảm chi phí di chuyển. “Tôi biết Tòa án cũng đã sử dụng nhiều công nghệ số và chuyển đổi số, nhưng chúng ta cần tiến xa hơn một bước nữa là sử dụng AI hoặc Blockchain để tích hợp công nghệ sâu hơn”, Chủ tịch Quốc hội gợi mở.

Thứ năm, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, cần mở rộng hài hòa với luật pháp quốc tế. Theo đó cần bổ sung quy định về phá sản xuyên biên giới để tham chiếu các công ước quốc tế, hỗ trợ doanh nghiệp nước ngoài. Đồng thời, tránh chồng chéo với Luật Doanh nghiệp 2020 và Bộ luật Dân sự 2015.

Cuối cùng, về vấn đề đánh giá tác động và theo dõi thực thi, Chủ tịch Quốc hội đề nghị Chính phủ nên thành lập một ủy ban giám sát thực thi trong 2-3 năm, thu thập phản hồi từ doanh nghiệp và Tòa án để điều chỉnh kịp thời. “Mặc dù Luật này do Tòa án soạn thảo và Chính phủ chưa có ý kiến cụ thể, nhưng khi ra thực hiện thì vai trò của Chính phủ trong việc hướng dẫn và giám sát thực thi là hết sức quan trọng”, Chủ tịch Quốc nhấn mạnh.

Đối với tên gọi, đứng về phía Tòa án thì muốn sửa tên là Luật Phục hồi, Phá sản, nhưng trình ra Quốc hội thì hiện vẫn tên gọi cũ là Luật Phá sản (sửa đổi). Theo quan điểm cá nhân, Chủ tịch Quốc hội cho rằng, tên Luật Phục hồi Phá sản sẽ phù hợp hơn.

Nhấn mạnh đây là luật chuyên ngành và khó, Chủ tịch Quốc hội đề nghị tiếp tục nghiên cứu kỹ các vấn đề đã đặt ra; tiếp thu tối đa các ý kiến đóng góp để hoàn thiện, đảm bảo Tòa án nhân dân tối cao phải là cơ quan giải trình cuối cùng một cách thấu đáo, hợp lý trước khi Quốc hội bấm nút thông qua.

QUANG PHÚC

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn tham gia thảo luận tại Tổ 11 về Luật Phá sản (sửa đổi). Ảnh: Quốc hội.