Bàn về phạm vi khởi tố vụ án hình sự và nguyên tắc có lợi cho người phạm tội

Xuất phát từ yêu cầu bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại trong tố tụng hình sự (TTHS), cho nên đối với một số trường hợp hành vi phạm tội xâm phạm đến sức khỏe, danh dự, nhân phẩm và trật tự quản lý kinh tế, nếu như khởi tố vụ án hình sự (VAHS), xét ở góc độ lợi ích về mặt xã hội kết quả thu được có thể không lớn, mà ngược lại còn có khả năng gây ra những hậu quả mà bị hại không mong muốn. Vì vậy, TTHS cho phép bị hại hoặc người đại diện của bị hại trong một số trường hợp đặc biệt được lựa chọn cách thức xử lý thông qua quyền yêu cầu khởi tố hoặc không khởi tố VAHS, để họ cân nhắc, quyết định có yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xử lý người thực hiện hành vi gây thiệt hại cho mình theo trình tự, thủ tục TTHS hay không.

1.Quy định của pháp luật tố tụng hình sự về các tội danh khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại

– Quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 1988

Quy định về khởi tố VAHS theo yêu cầu của người bị hại [1] chính thức được ghi nhận một cách có hệ thống, đầy đủ và toàn diện trong BLTTHS năm 1988. Với quan điểm cho phép người bị hại được quyền yêu cầu khởi tố trong một số trường hợp hành vi phạm tội có tính chất và mức độ nguy hiểm không cao, không gây ảnh hưởng lớn đến trật tự, an toàn xã hội mà chỉ xâm phạm đến sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con người, một số quyền tự do, dân chủ của công dân. Vì vậy, BLTTHS năm 1988 quy định các tội danh [2] được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại được liệt kê tại khoản 1 Điều 88 và các tội này được dẫn chiếu đến quy định của Bộ luật hình sự (BLHS) năm 1985. Cụ thể: (1) Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; (2) Tội hiếp dâm; (3) Tội cưỡng dâm; (4) Tội làm nhục người khác; (5) Tội vu khống; (6) Tội xâm phạm quyền tác giả, quyền sáng chế, phát minh. [3] Ngoài ra, BLTTHS năm 1988 cũng quy định cụ thể các quyền và nghĩa vụ của người bị hại khi tham gia TTHS nói chung và quyền trình bày lời buộc tội tại phiên toà trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của bị hại nói riêng.

BLTTHS năm 1988 là BLTTHS đầu tiên của nước ta ra đời trong những năm đầu của thời kỳ đổi mới, đã góp phần quan trọng trong đấu tranh phòng chống tội phạm. Trong thời gian thi hành, BLTTHS năm 1988 đã được sửa đổi, bổ sung 03 lần nhằm đáp ứng với yêu cầu và đòi hỏi của thực tiễn đấu tranh phòng chống tội phạm của từng thời kỳ. Trong đó, lần sửa đổi, bổ sung thứ nhất vào năm 1990 [4] và lần thứ hai vào năm 1992 [5], thì quy định về khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại không được sửa đổi, bổ sung. Tuy nhiên, đến lần sửa đổi bổ sung thứ ba vào năm 2000 [6], các tội danh khởi tố theo yêu cầu của người bị hại đã có sự thay đổi, đó là tăng về số lượng tội danh [7] được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại theo khoản 1 các điều được dẫn chiếu đến quy định của BLHS năm 1999. Cụ thể: (1) Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh; (2) Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng; (3) Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; (4) Tội vô ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vi phạm quy tắc nghề nghiệp hoặc quy tắc hành chính; (5) Tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp.[8] Phần lớn các tội danh được bổ sung là các tội danh mới quy định trong BLHS năm 1999, hoặc tách ra từ tội danh ghép để phù hợp với khách thể bị xâm phạm, hoặc điều chỉnh tên của điều luật cho hợp lý hơn.

Việc mở rộng thêm các tội danh [9] được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại là phù hợp. Bởi vì, tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh hoặc do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc hành vi gây thương tích hoặc tổn hại cho sức khỏe của người khác, nhưng được thực hiện với lỗi vô ý, thì tính nguy hiểm cho xã hội của những hành vi này không cao, nếu như so sánh với tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác.

– Quy định của BLTTHS năm 2003

BLTTHS năm 2003 vẫn giữ nguyên các tội danh được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của người bị hại như BLTTHS năm 1988 sửa đổi, bổ sung năm 2000. Tuy nhiên, đến năm 2009 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của BLHS (Luật số 37/2009/QH12 ngày 19/6/2009) đã bãi bỏ tội xâm phạm quyền tác giả (Điều 131). Mặc dù, tội danh này vẫn còn nằm trong danh sách các tội danh được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại được liệt kê tại khoản 1 Điều 105 BLTTHS năm 2003, nhưng nó chỉ còn về mặt danh nghĩa do Điều 131 đã không còn trong BLHS.

– Quy định của BLTTHS năm 2015

BLTTHS năm 2015 cũng không có thay đổi về số lượng điều luật liệt kê được khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại so với BLTTHS năm 2003 [10]. Tuy nhiên, BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 đã bổ sung vào Điều 136 về tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội [11].

2. Phạm vi khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại

Sau khi BLTTHS năm 2003 có hiệu lực thi hành 01 năm, các cơ quan có thẩm quyền ở trung ương đã tổng kết và chỉ ra rằng: Phạm vi khởi tố vụ án hình sự theo yêu cầu của người bị hại còn hẹp, chủ yếu về các tội xâm phạm nhân thân. [12] Thực tiễn đấu tranh phòng, chống tội phạm và kinh nghiệm của một số nước cho thấy, cần mở rộng các trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại đối với một số loại tội phạm khác [13].

Trước đây, có quan điểm đề nghị mở rộng các vụ án về các tội phạm chỉ được khởi tố khi có yêu cầu của người bị hại, ngoài các tội phạm được quy định tại Điều 105 BLTTHS năm 2003 như một số tội phạm khác xâm phạm nhân thân, xâm phạm tài sản, các tội phạm kinh tế. Chẳng hạn như tội vô ý gây thương tích hoặc làm tổn hại sức khỏe người khác; tội sử dụng trái phép tài sản, tội cho vay lãi nặng, tội vi phạm chế độ hôn nhân một vợ, một chồng, [14]

Đến ngày 02/6/2005, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 49-NQ/TW về chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, đã đề ra chủ trương hoàn thiện các thủ tục tố tụng tư pháp theo hướng bảo đảm tính đồng bộ, dân chủ, công khai, minh bạch, tôn trọng và bảo vệ quyền con người. Chính vì vậy, cùng với tiến trình cải cách tư pháp và xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thực hiện các quy định của Hiến pháp năm 2013, thì việc hoàn thiện quy định về khởi tố VAHS theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại trong TTHS là điều cần thiết nhằm bảo vệ quyền con người, quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại trong TTHS một cách hiệu quả.

Tham khảo kinh nghiệm của một số nước trên thế giới và thực hiện tinh thần cải cách tư pháp mà Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đề ra, cùng với việc tổng kết từ kết quả thực tiễn cho thấy đối với một số hành vi phạm tội thuộc loại tội ít nghiêm trọng và tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội không đáng kể và xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản, cần được mở rộng phạm vi áp dụng quy định khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại, nhưng vẫn chưa được TTHS ghi nhận như: (1) Tội chiếm giữ trái phép tài sản; (2) Tội sử dụng trái phép tài sản; (3) Tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản; (4) Tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản. Để làm rõ các tội danh cần mở rộng cho phép khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại. Chúng tôi phân tích, làm rõ thêm một số mặt của yếu tố cấu thành tội phạm để đánh giá tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội của các tội danh nêu trên.

– Thứ nhất, tội chiếm giữ trái phép tài sản tại khoản 1 Điều 176 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 là hành vi cố tình không trả lại cho chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp hoặc không giao nộp cho cơ quan có trách nhiệm tài sản trị giá từ 10.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng hoặc dưới 10.000.000 đồng nhưng tài sản là di vật, cổ vật bị giao nhầm hoặc do mình tìm được, bắt được, sau khi chủ sở hữu, người quản lý hợp pháp hoặc cơ quan có trách nhiệm yêu cầu được nhận lại tài sản đó theo quy định của pháp luật. Đây là tội có tính chất chiếm đoạt nhưng ý thức chiếm đoạt có sau khi được giao nhầm hoặc tìm được, bắt được tài sản, di vật, cổ vật. Khi người chiếm giữ trái phép tài sản trả lại tài sản thì hành vi của họ không còn nguy hiểm và không cần thiết phải xử lý bằng biện pháp hình sự nữa. Tuy nhiên, theo quy định nếu đã khởi tố vụ án, thì mặc dù người phạm tội trả lại tài sản, họ vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự, do tội này không thuộc trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại.

– Thứ hai, tội sử dụng trái phép tài sản tại khoản 1 Điều 177 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 là hành vi sử dụng trái phép tài sản của người khác trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng, đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này, mà chưa hết thời hạn được coi là chưa bị xử lý kỷ luật, chưa bị xử lý vi phạm hành chính hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc dưới 500.000.000 đồng nhưng tài sản là di vật, cổ vật nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 219 (Tội vi phạm quy định về quản lý, sử dụng tài sản Nhà nước gây thất thoát, lãng phí) và Điều 220 (Tội vi phạm quy định về quản lý và sử dụng vốn đầu tư công gây hậu quả nghiêm trọng) của BLHS. Đây là tội có tính chất vụ lợi, nhằm khai thác giá trị sử dụng của tài sản, nhưng không chiếm đoạt tài sản. Khi người sử dụng trái phép tài sản trả lại tài sản hoặc bồi thường thiệt hại thì tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội đã giảm đáng kể và không cần thiết phải xử lý bằng biện pháp hình sự. Tuy nhiên, theo quy định thì họ vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự, do tội này không thuộc trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại.

– Thứ ba, tội hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản tại khoản 1 Điều 178 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 là hành vi hủy hoại hoặc cố ý làm hư hỏng tài sản của người khác trị giá từ 2.000.000 đồng đến dưới 50.000.000 đồng hoặc dưới 2.000.000 đồng nhưng thuộc trường hợp đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm hoặc gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội hoặc tài sản là phương tiện kiếm sống chính của người bị hại và gia đình họ hoặc tài sản là di vật, cổ vật. Tội này gây thiệt hại về tài sản nhưng không có tính chất chiếm đoạt hoặc vụ lợi. Khi chủ sở hữu tài sản được bồi thường thiệt hại thì cũng không cần thiết phải xử lý người phạm tội bằng biện pháp hình sự nữa. Tuy nhiên, theo quy định thì họ vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự, do tội này không thuộc trường hợp khởi tố theo yêu cầu bị hại hoặc người đại diện của bị hại.

– Thứ tư, tội vô ý gây thiệt hại nghiêm trọng đến tài sản tại khoản 1 Điều 180 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017 là hành vi vô ý gây thiệt hại cho tài sản của người khác trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng. Tội này tuy gây thiệt hại về tài sản nhưng do lỗi vô ý, không có tính chất chiếm đoạt hoặc vụ lợi. Khi chủ sở hữu tài sản được bồi thường thiệt hại thì cũng không cần thiết phải xử lý người phạm tội bằng biện pháp hình sự nữa. Tuy nhiên, theo quy định thì họ vẫn bị truy cứu trách nhiệm hình sự, do tội này không thuộc trường hợp khởi tố theo yêu cầu bị hại hoặc người đại diện của bị hại.
Như vậy, cả 04 tội danh nêu trên đều là các tội ít nghiêm trọng và tính chất nguy hiểm cũng thấp hơn các tội phạm khác trong chương các tội xâm phạm sở hữu và đối tượng bị xâm phạm chỉ là tài sản. Chúng tôi cho rằng, đối với những trường hợp này, thông thường bị hại chỉ cần thu hồi lại tài sản hoặc khắc phục hậu quả thì tính chất nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội không còn nữa hoặc đã giảm đáng kể, nên không cần thiết phải xử lý bằng biện pháp hình sự. Do vậy, cần đưa vào trường hợp khởi tố vụ án theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại, để có thể chấm dứt việc truy cứu trách nhiệm hình sự khi bị hại hoặc người đại diện của bị hại rút yêu cầu khởi tố.

Ngoài ra, còn có tội xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan tại khoản 1 Điều 225 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017. Đây là hành vi sao chép tác phẩm, bản ghi âm, bản ghi hình hoặc phân phối đến công chúng bản sao tác phẩm, bản sao bản ghi âm, bản sao bản ghi hình nhưng không được phép của chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan, xâm phạm quyền tác giả, quyền liên quan đang được bảo hộ tại Việt Nam với quy mô thương mại hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc gây thiệt hại cho chủ thể quyền tác giả, quyền liên quan từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc hàng hóa vi phạm trị giá từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng. Tội này tương tự như tội xâm phạm quyền sở hữu công nghiệp tại khoản 1 Điều 226 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017.

Chúng tôi cho rằng, các tội nêu trên không cần thiết bắt buộc phải xử lý hình sự, mà nên đưa vào trường hợp khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại, để giao quyền định đoạt việc xử lý người phạm tội cho bị hại hoặc người đại diện của bị hại là phù hợp nhất.

Tuy nhiên, cũng cần loại bỏ tội cố ý gây thương tích thuộc trường hợp quy định tại điểm a, b và i khoản 1 Điều 134 BLHS năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017, đó là các hành vi: “Dùng vũ khí, vật liệu nổ, hung khí nguy hiểm hoặc thủ đoạn có khả năng gây nguy hại cho nhiều người; Dùng a-xít nguy hiểm hoặc hóa chất nguy hiểm; Có tính chất côn đồ”. Đây là các trường hợp hành vi có tính nguy hiểm cao cho xã hội, cần có mức hình phạt tương xứng với tính chất, mức độ đối với người thực hiện hành vi phạm tội và không chỉ nhằm trừng trị họ mà còn giáo dục họ có ý thức tuân theo pháp luật và các quy tắc sống, ngăn ngừa họ phạm tội mới, đồng thời giáo dục người khác tôn trọng pháp luật, phòng ngừa và đấu tranh chống tội phạm.

Đề xuất, kiến nghị

Đề xuất, kiến nghị

Theo tinh thần cải cách tư pháp mà Nghị quyết số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị đã đề ra, đó là “coi trọng việc hoàn thiện chính sách hình sự và thủ tục tố tụng tư pháp, đề cao hiệu quả phòng ngừa và tính hướng thiện trong việc xử lý người phạm tội”. Đồng thời, TTHS trao cho bị hại quyền tự quyết và định đoạt, tức là vụ án chỉ được khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại trong một số trường hợp đặc biệt và họ cũng có thể rút lại yêu cầu của mình để chấm dứt tiến trình giải quyết vụ án để có thể bảo vệ tốt hơn quyền và lợi ích của bị hại, nhưng không ảnh hưởng đáng kể đến lợi ích của xã hội và nhiệm vụ của nhà nước trong việc đấu tranh phòng, chống tội phạm. Mặt khác, bảo vệ bị hại không chỉ đơn thuần là trừng trị người phạm tội, mà trong một số trường hợp còn phải xem xét đến nguyện vọng của bị hại mong muốn xử lý người phạm tội như thế nào [19]. Chính vì vậy, chúng tôi cho rằng cần mở rộng thêm các tội danh được khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại được quy định tại khoản 1 Điều 155 BLTTHS năm 2015 như chúng tôi đã đề xuất ở mục 2. Và khi đó, theo chúng tôi cần bổ sung điều luật quy định về hiệu lực của BLTTHS về thời gian hoặc bổ sung khoản 4 Điều 155 BLTTHS năm 2015 và Nghị quyết của Quốc hội hướng dẫn thi hành BLTTHS cần bổ sung hướng dẫn về nguyên tắc có lợi cho người phạm tội trong vụ án khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại theo hướng:

“- Điều luật được áp dụng đối với trình tự, thủ tục tố tụng được quy định trong Bộ luật này là điều luật đang có hiệu lực thi hành tại thời điểm Bộ luật này có hiệu lực.

– Điều luật quy định về trình tự, thủ tục tố tụng không có lợi cho người phạm tội, thì không được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành.

– Điều luật quy định về trình tự, thủ tục tố tụng có lợi cho người phạm tội, thì được áp dụng đối với hành vi phạm tội đã thực hiện trước khi điều luật đó có hiệu lực thi hành”.

Kết luận. Quy định về khởi tố VAHS theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại là một trong những vấn đề lý luận và thực tiễn rất quan trọng. Quy định này được ghi nhận lần đầu tiên trong BLTTHS năm 1988 và tiếp tục được bổ sung, phát triển trong BLTTHS năm 2003 và 2015. Đây là quy định có tính chất đặc trưng, thông qua việc cho phép bị hại hoặc người đại diện của bị hại được lựa chọn cách xử lý đối với người gây thiệt hại cho mình. Ngoài ra, quy định này là cơ sở pháp lý quan trọng để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại trong TTHS. Trong tương lai, khi BLTTHS năm 2015 được sửa đổi, bổ sung cần xem xét bổ sung các tội danh được khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại và quy định, hướng dẫn áp dụng nguyên tắc có lợi cho người phạm tội trong vụ án khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại, nhằm đảm bảo nguyên tắc áp dụng văn bản quy phạm pháp luật được ghi nhận trong Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật, đó là: “Trong trường hợp văn bản quy phạm pháp luật mới không quy định trách nhiệm pháp lý hoặc quy định trách nhiệm pháp lý nhẹ hơn đối với hành vi xảy ra, trước ngày văn bản có hiệu lực thì áp dụng văn bản mới”[20]./.

1.Giai đoạn này, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 chưa mở rộng về chủ thể có quyền yêu cầu khởi tố vụ án hình sự đối với người đại diện hợp pháp của người bị hại trong trường hợp người bị hại là người chưa thành niên, người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất.
2. Khoản 1 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 liệt kê 06 điều luật dẫn chiếu đến Bộ luật hình sự năm 1985 được khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại. Trong đó, có những điều luật trong đó gồm nhiều tội được gộp chung vào một điều luật – các hành vi khách quan thực hiện khác nhau và các điều luật dùng từ “hoặc” hay “dấu phẩy” để phân biệt các hành vi khách quan đó. Chẳng hạn: Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác quy định tại Điều 109 Bộ luật hình sự năm 1985 gồm: (1) Tội cố ý gây thương tích; (2) Tội cố ý gây tổn hại cho sức khỏe của người khác. Hoặc tội xâm phạm quyền tác giả, quyền sáng chế, phát minh quy định tại Điều 126 Bộ luật hình sự năm 1985 gồm: (1) Tội xâm phạm quyền tác giả; (2) Tội xâm phạm quyền quyền sáng chế, phát minh. Vì vậy, nếu tính số lượng tội danh được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì có đến 09 tội danh.
3.Khoản 1 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988.
4.Luật của Quốc hội số 39-LCT/HĐNN8 ngày 30/6/1990 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự.
5.Luật số 05-L/CTN ngày 22/12/1992 của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự.
6.Luật số 20/2000/QH10 ngày 09/6/2000 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự.
7.Tương tự footnote số 2, khoản 1 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 sửa đổi, bổ sung năm 2000 liệt kê 11 điều luật dẫn chiếu đến Bộ luật hình sự năm 1999 được khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại, nhưng nếu tính số lượng tội danh được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì có đến 18 tội danh.
8.Khoản 1 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 sửa đổi, bổ sung năm 2000.
9.Tương tự footnote số 2, khoản 1 Điều 88 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988 sửa đổi, bổ sung năm 2000 mở rộng thêm 05 điều luật dẫn chiếu đến Bộ luật hình sự năm 1999 được khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại, nhưng nếu tính số lượng tội danh được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại thì có đến 11 tội danh.
10.Khoản 1 Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
11. Tương tự footnote số 2, khoản 1 Điều 155 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 tuy vẫn giữ nguyên số lượng điều luật được khởi tố vụ án theo yêu cầu của người bị hại tương tự như các tội danh theo quy định của Bộ luật hình sự năm 1999 sửa đổi, bổ sung năm 2009, nhưng nếu tính số lượng tội danh thì tăng thêm 01 tội danh, nên tổng cộng có đến 19 tội danh được khởi tố theo yêu cầu của bị hại hoặc người đại diện của bị hại.
12. Lê Hữu Thể, Đỗ Văn Đương, Nguyễn Thị Thủy – đồng chủ biên (2013), Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của việc đổi mới thủ tụ tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp (sách chuyên khảo), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 305.
13. Viện kiểm sát nhân dân tối cao (2005), Báo cáo kết quả phối hợp rút kinh nghiệm một năm thực hiện Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003, Hà Nội.
14.Lê Hữu Thể, Đỗ Văn Đương, Nguyễn Thị Thủy – đồng chủ biên (2013), Những vấn đề lý luận và thực tiễn cấp bách của việc đổi mới thủ tụ tố tụng hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp (sách chuyên khảo), Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr. 319.
15.Điều 7 Bộ luật hình sự năm 2015 sửa đổi, bổ sung năm 2017.
16.(1) Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988: Nghị quyết được Quốc hội khóa VIII kỳ họp thứ 3 thông qua ngày 28/6/1988 về việc thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự.
(2) Luật của Quốc hội số 39-LCT/HĐNN8 ngày 30/6/1990 về sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự; Luật số 05-L/CTN ngày 22/12/1992 của Quốc hội sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự; Luật số 20/2000/QH10 ngày 09/6/2000 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự. Các Luật sửa đổi, bổ sung này đều không có Nghị quyết của Quốc hội hướng dẫn thi hành.
(3) Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003: Nghị quyết số 24/2003/QH11 ngày 26/11/2003 của Quốc hội về việc thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự.
(4) Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015: Nghị quyết số 110/2015/QH13 ngày 27/11/2015 của Quốc hội về việc thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự.
17. Luật số 20/2000/QH10 ngày 09/6/2000 sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Tố tụng hình sự không có Nghị quyết của Quốc hội hướng dẫn thi hành. (Xem thêm footnote số 16)
18. Phan Thành Nhân, Đỗ Thị Nhung (2019), Quy định về rút yêu cầu khởi tố vụ án hình sự và quyền được yêu cầu lại – Phân tích, bình luận và kiến nghị, Tạp chí Tòa án nhân dân điện tử, Đăng ngày 13/11/2019 [Truy cập ngày 20/11/2019]
19. Khoản 4 Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015.
20. Khoản 4 Điều 156 Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật năm 2015.

Ths PHAN THÀNH NHÂN ( TAND tỉnh Đồng Tháp) - Ths ĐỖ THỊ NHUNG ( TAND Thị xã Bến Cát, tỉnh Bình Dương)