Vướng mắc trong xác định trường hợp miễn khấu trừ thu nhập khi áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ

1. Vướng mắc

Khoản 3 Điều 36 BLHS quy định cụ thể như sau: “Trong thời gian chấp hành án, người bị kết án phải thực hiện một số nghĩa vụ theo các quy định về cải tạo không giam giữ và bị khấu trừ một phần thu nhập từ 05% đến 20% để sung quỹ nhà nước. Việc khấu trừ thu nhập được thực hiện hàng tháng. Trong trường hợp đặc biệt, Tòa án có thể cho miễn việc khấu trừ thu nhập, nhưng phải ghi rõ lý do trong bản án”.

Như vậy có thể thấy BLHS 2015 quy định trong những trường hợp đặc biệt, Tòa án có thể cho miễn việc khấu trừ thu nhập và phải ghi rõ lý do trong bản án. Tuy nhiên, do BLHS năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật đều không có quy định cụ thể như thế nào là trường hợp đặc biệt, việc này đã dẫn đến việc áp dụng tùy nghi đối với việc khấu trừ thu nhập nói chung và miễn việc khấu trừ thu nhập.

Có một số bản án không áp dụng việc khấu trừ thu nhập đối với người phạm tội trong khi hồ sơ vụ án không có bất cứ tài liệu nào chứng minh liên quan đến thu nhập của bị cáo, trong biên bản phiên tòa không thể hiện việc Hội đồng xét xử có hỏi đến thu nhập của bị cáo, trong bản án cũng thường chỉ nhận định chung chung lý do miễn việc khấu trừ thu nhập là do bị cáo không có thu nhập ổn định.

Theo quan điểm của tác giả, “trường hợp đặc biệt” để được miễn khấu trừ thu nhập có thể là: Hoàn cảnh gia đình khó khăn; thu nhập thấp; có thu nhập không ổn định; là lao động duy nhất trong gia đình; đang mắc bệnh hiểm nghèo; đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi…

Ví dụ: Bị cáo A, bị đưa ra xét xử về tội đánh bạc theo khoản 1 Điều 321 của BLHS 2015, trước khi phạm tội A là lao động tự do có tháng thu nhập 3.000.000 đồng/tháng, có tháng thu nhập 5.000.000 đồng/tháng và đã được xác nhận của chính quyền địa phương nơi A cư trú. Do A có thu nhập không ổn định nên miễn khấu trừ thu nhập đối với A.

Xung quanh lý do khấu trừ thu nhập trên có 2 quan điểm tranh luận như sau:

Thứ nhất, cho rằng đồng tình với quan điểm của Hội đồng xét xử, bởi việc miễn khấu trừ thu nhập trong trường hợp trên là hợp lý. A không có thu nhập ổn định nên không có căn cứ khấu trừ phần trăm thu nhập của A, nếu khấu trừ phần trăm thu nhập đối với A sẽ gây khó khăn đối với thi hành án.

Thứ hai, cho rằng cần khấu trừ thu nhập đối với A, bởi A có thu nhập; tuy nhiên vì A là lao động tự do, có thu nhập nhưng không ổn định vì vậy cần căn cứ vào mức thu nhập bình quân đầu người nơi A cư trú để tính mức khấu trừ thu nhập đối với A.

Tác giả đồng tình với quan điểm thứ nhất cho rằng trường hợp này A được miễn khấu trừ thu nhập. Bởi A không có thu nhập ổn định; không thể xác định được mức thu nhập cụ thể của A là bao nhiêu để khấu trừ; mặt khác khi quyết định khấu trừ thu nhập trong trường hợp này sẽ gây khó khăn trong việc thi hành án.

2. Kiến nghị

Căn cứ vào những vướng mắc được tác giả phân tích ở trên, tác giả kiến nghị một số nội dung liên quan đến miễn khấu trừ thu nhập khi áp dụng hình phạt cải tạo không giam giữ như sau:

Thứ nhất,  cần có văn bản hướng dẫn về “trường hợp đặc biệt” được quy định tại khoản 3 Điều 36BLHS theo hướng: Trường hợp đặc biệt là các trường hợp: người bị kết án thuộc hộ nghèo, hộ cận nghèo, dân tốc ít người tại địa bàn đặc biệt khó khăn, thương binh, bệnh binh, người có công với cách mạng, gia đình neo đơn; là lao động duy nhất trong gia đình; đang mắc bệnh hiểm nghèo; đang nuôi con dưới 36 tháng tuổi…

Thứ hai, trường hợp người bị kết án có thu nhập nhưng không ổn định thì căn cứ vào mức thu nhập bình quân tại địa phương nơi người bị kết án cư trú để khấu trừ thu nhập.

Trên đây là những ý kiến của tác giả về hình phạt cải tạo không giam giữ, mong được các độc giả góp ý.

Tòa án Phước Long, Bình Phước xét xử vụ án hình sự - Ảnh: Mỹ Nương

HÒA NGUYỄN (Tòa án quân sự Khu vực Quân khu 3)