Cần cấp thẻ nhà báo cho người làm việc tại Tạp chí khoa học

Vi phạm của một số Tạp chí

Dự thảo Luật Báo chí (sửa đổi) đưa ra quy định không cấp thẻ nhà báo cho người làm việc tại tạp chí khoa học là có lý do. Theo dự thảo Tờ trình  Dự án Luật Báo chí (sửa đổi) thì hiện nay, cơ quan quản lý đã cấp phép cho tổng cộng 323 tạp chí khoa học theo quy định tại khoản 2 Điều 14 Luật Báo chí, trong đó có 26 tạp chí thuộc viện nghiên cứu không phải là đơn vị sự nghiệp công lập. Tuy nhiên, một số tạp chí trong số này hoạt động sai tôn chỉ, mục đích, hoạt động như những cơ quan báo/tạp chí thông tin thông thường, có rất ít hoặc không có tính khoa học.

Một số tạp chí khoa học còn cử nhà báo, phóng viên tác nghiệp vượt quá thẩm quyền/ lạm quyền, thậm chí có trường hợp tác nghiệp như cơ quan điều tra; đến phỏng vấn, tìm hiểu, xác minh thông tin, xa rời nhiệm vụ chính của tạp chí khoa học là công bố/ đăng tải các nghiên cứu khoa học, thông tin về hoạt động khoa học chuyên ngành.

Hoạt động của một số nhà báo, phóng viên thuộc các tạp chí khoa học nêu trên đã ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh của các cơ quan tạp chí khoa học đúng nghĩa nói riêng và các cơ quan báo chí, đội ngũ nhà báo, phóng viên hoạt động đúng pháp luật; gây bức xúc trong dư luận xã hội; ảnh hưởng đến hoạt động hợp pháp của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp. Quy định về đối tượng được xét cấp thẻ nhà báo không loại trừ đối với các tạp chí khoa học, là một phần nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, vi phạm của một số tạp chí khoa học thời gian qua.

Như vậy, cơ quan soạn thảo loại trừ cấp thẻ nhà báo đối tạp chí khoa học nhằm mục đích ngăn ngừa vi phạm, tiêu cực của một số tạp chí khoa học.

Chức năng phổ biến tri thức

Một trong những chức năng cơ bản của báo chí là chức năng khai sáng, truyền bá tri thức. Báo chí cổ vũ, khích lệ năng lực sáng tạo giá trị mới, tri thức mới, đồng thời truyền bá và nhân rộng những nhân tố mới… Với chức năng này, các tạp chí khoa học có vai trò rất quan trọng, tạp chí khoa học không chỉ đăng tải nghiên cứu mà còn thực hiện nhiệm vụ truyền thông khoa học, phản biện chính sách và kết nối tri thức với công chúng.

Ở các nước phát triển, truyền thông khoa học được xem là một trụ cột quan trọng trong hệ thống báo chí. Các tạp chí này không chỉ công bố nghiên cứu mà còn có đội ngũ nhà báo khoa học chuyên nghiệp, thực hiện điều tra, phân tích, phản biện chính sách khoa học và công nghệ.

Ở nước ta cũng có nhiều tạp chí khoa học không chỉ công bố kết quả nghiên cứu mà còn kết nối khoa học với thực tiễn, với công chúng, giúp người dân và doanh nghiệp cập nhật tri thức mới và xu hướng công nghệ, cũng qua đó hỗ trợ các nhà hoạch định chính sách trong việc đưa ra các quyết định bảo đảm tính phù hợp và cập nhật.

Trở lại 323 tạp chí khoa học được nêu trên, mỗi tạp chí có đặc thù riêng, đối tượng bạn đọc riêng, nên có lẽ nhu cầu về số người được cấp thẻ nhà báo của mỗi cơ quan cũng khác nhau. Trong trường hợp Tạp chí Tòa án nhân dân (hay các tạp chí chuyên ngành như Kiểm sát, Hải quan, Thuế, Công an nhân dân, Thanh tra…) thì được cấp thẻ nhà báo là một nhu cầu rất thiết thực.

Tạp chí Tòa án nhân dân là tạp chí khoa học pháp lý, nghiên cứu về pháp luật nói chung và nghiệp vụ xét xử nói riêng nên lý luận, nghiên cứu luôn bám sát với thực tiễn xét xử của hệ thống Tòa án trong cả nước, không thể tách rời. Ví dụ nghiên cứu về một chế định nào đó, thí dụ về chế định quyền thừa kế chẳng hạn, người nghiên cứu không chỉ dựa trên các quy định của pháp luật mà còn cần nghiên cứu hoạt động giải quyết các vụ án liên quan đến thừa kế, để từ đó rút ra những vấn đề cần được Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn hay kiến nghị sửa đổi quy định của pháp luật để khắc phục những bất cập.

Quyền thừa kế là tổng hợp các quy phạm pháp luật điều chỉnh việc chuyển dịch tài sản của người chết cho người khác theo di chúc hoặc theo một trình tự nhất định, đồng thời quy định phạm vi, quyền, nghĩa vụ và phương thức bảo vệ các quyền, nghĩa vụ của người thừa kế. Tuy nhiên ở khía cạnh nghiên cứu thì có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm quyền thừa kế… Về các hình thức thừa kế cũng có nhiều vấn đề đặt ra như người lập di chúc, quyền của người lập di chúc, hình thức của di chúc; thừa kế theo pháp luật, trường hợp thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp không có di chúc, thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp có di chúc nhưng di chúc không hợp pháp, thừa kế theo pháp luật được áp dụng trong trường hợp toàn bộ những người thừa kế đã chết trước hoặc chết cùng thời điểm với người lập di chúc… Rất nhiều vấn đề đặt ra và được giải quyết tại Tòa án. Nếu tạp chí cử người đến dự các phiên tòa, mượn hồ sơ các vụ án, liên hệ phỏng vấn mà không có thẻ nhà báo thì không có tư cách nhà báo để tác nghiệp.

Nâng cao vai trò của tạp chí

Tổng Bí thư Tô Lâm đã ký ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW ngày 22/12/2024 của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết xác định quan điểm chỉ đạo là phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia là đột phá quan trọng hàng đầu, là động lực chính để phát triển nhanh lực lượng sản xuất hiện đại, hoàn thiện quan hệ sản xuất, đổi mới phương thức quản trị quốc gia, phát triển kinh tế - xã hội, ngăn chặn nguy cơ tụt hậu, đưa đất nước phát triển bứt phá, giàu mạnh trong kỷ nguyên mới.

Như vậy, trong giai đoạn hiện nay và các năm tiếp theo, các tạp chí khoa học có vai trò ngày càng quan trọng, cần phát huy thế mạnh để có đóng góp thiết thực hơn nữa vào công cuộc phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Để nâng cao năng lực, đáp ứng yêu cầu Nghị quyết số 57-NQ/TW đặt ra, mỗi tạp chí phải không ngừng nâng cao chất lượng của tạp chí, xây dựng đội ngũ biên tập viên, phóng viên giỏi chuyên môn, có tư cách, phẩm chất tốt, loại bỏ các trường hợp lợi dụng danh nghĩa nhà báo để hoạt động “xa rời nhiệm vụ chính của tạp chí khoa học”, sách nhiễu người dân và doanh nghiệp, “làm ảnh hưởng đến uy tín, hình ảnh của các cơ quan tạp chí khoa học”.

Bên cạnh đó các tạp chí khoa học rất cần sự ủng hộ, tạo điều kiện thuận lợi cho các tạp chí hoạt động từ phía Nhà nước, do đó quy định không cấp thẻ nhà báo đối với các tạp chí khoa học cần được xem xét lại một cách toàn diện. Có người nói rằng: Việc loại tạp chí khoa học khỏi danh mục cơ quan báo chí đủ điều kiện cấp thẻ nhà báo có thể làm suy yếu vai trò của truyền thông khoa học, trong khi đây là lĩnh vực mà Việt Nam đang rất cần phát triển để thúc đẩy nền kinh tế tri thức. Không thể vin vào lý do một số sai phạm đến từ các tạp chí khoa học mà dẫn tới tước bỏ việc cấp thẻ nhà báo cho người làm báo tại các tạp chí khoa học, nhất là các tạp chí khoa học ứng dụng, gắn nghiên cứu với thực tiễn, phổ biến kiến thức.

“Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật bảo đảm yêu cầu quản lý và khuyến khích đổi mới sáng tạo, loại bỏ tư duy "không quản được thì cấm"- đó cũng là một quan điểm chỉ đạo mà Nghị quyết số 57-NQ/TW đã nhấn mạnh.

THÁI VŨ