Hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời khi xét xử phúc thẩm theo quy định của pháp luật hiện hành và một số vướng mắc khi áp dụng

Đặt vấn đề

Trong tố tụng dân sự, biện pháp khẩn cấp tạm thời là công cụ pháp lý quan trọng nhằm kịp thời bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự, bảo đảm cho việc giải quyết vụ án được khách quan, đúng pháp luật và thi hành được trên thực tế. Tuy nhiên, bên cạnh việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời, pháp luật cũng quy định cơ chế hủy bỏ biện pháp này khi không còn căn cứ hoặc khi vụ án đã được giải quyết bằng bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật.

Thực tiễn cho thấy, việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời tại giai đoạn phúc thẩm còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng trong áp dụng. Nguyên nhân xuất phát từ quy định của pháp luật chưa thật sự cụ thể, cách hiểu và vận dụng của các cơ quan tiến hành tố tụng chưa thống nhất, dẫn đến ảnh hưởng quyền lợi hợp pháp của các bên đương sự cũng như tính khả thi, hiệu quả của hoạt động tố tụng.

Từ yêu cầu đó, việc nghiên cứu, phân tích quy định của pháp luật hiện hành về hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời trong giai đoạn xét xử phúc thẩm, đồng thời làm rõ những bất cập, vướng mắc trong thực tiễn áp dụng để đề xuất hướng hoàn thiện là cần thiết và có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sâu sắc. Trong phạm vi của bài viết, tác giả sẽ phân tích về quy định pháp luật hiện hành, thực trạng áp dụng và kiến nghị hoàn thiện pháp luật về việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời tại giai đoạn xét xử phúc thẩm.

1. Quy định của pháp luật hiện hành

Biện pháp khẩn cấp tạm thời là biện pháp do Tòa án quyết định áp dụng trước khi Tòa án thụ lý hoặc trong quá trình giải quyết vụ việc dân sự. Biên pháp này được áp dụng theo trình tự, thủ tục độc lập trong vụ việc đó nhằm đáp ứng nhu cầu cấp bách của đương sự, bảo toàn tình trạng tài sản tránh gây thiệt hại không thể khắc phục được cho các bên tranh chấp, bảo vệ chứng cứ hoặc bảo đảm cho việc thi hành án.[1]

Chế định này được quy định chi tiết tại Chương VIII của Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 – có thể nói các quy định này nhằm tạo ra cơ sở pháp lý quan trọng trong việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự khi tham gia tố tụng trong các vụ án dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh thương mại và lao động.

Việc hủy bỏ việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời cũng mang ý nghĩa pháp lý tương tự.

Điều 138 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015 quy định về hủy bỏ việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời như sau:

1. “ Tòa án ra ngay quyết định hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời đã được áp dụng khi thuộc một trong các trường hợp sau đây:

a) Người yêu cầu áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời đề nghị hủy bỏ;

b) Người phải thi hành quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời nộp tài sản hoặc có người khác thực hiện biện pháp bảo đảm thi hành nghĩa vụ đối với bên có yêu cầu;

c) Nghĩa vụ dân sự của bên có nghĩa vụ chấm dứt theo quy định của Bộ luật dân sự.

d) Việc giải quyết vụ án được đình chỉ theo quy định của Bộ luật này;

đ) Quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đúng theo quy định của Bộ luật này;

e) Căn cứ của việc  áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không còn;

g) Vụ việc đã được giải quyết bằng bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật;

h) Các trường hợp Tòa án trả lại đơn khởi kiện theo quy định của bộ luật này

….

3. Thủ tục ra quyết định hủy bỏ việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời  được thực hiện theo quy định tại Điều 133 của Bộ luật này. Trường hợp đã có bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật thì việc giải quyết yêu cầu hủy quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời do một Thẩm phán được Chánh án của Tòa án đã ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phân công giải quyết.”

Tại Điều 291 Bộ luật Tố tụng dân sự quy định:

“Trong thời hạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm có quyền quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại chương VIII của Bộ luật này.”

Theo hướng dẫn tại Điều 18, Điều 19 Nghị quyết số 02/2020/NQ-HĐTP ngày 24/9/2020 của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định về các biện pháp khẩn cấp tạm thời của Bộ luật Tố tụng dân sự quy định như sau:

“Điều 18. Về quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 291 của Bộ luật Tố tụng dân sự

1. Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm hoặc tại phiên tòa phúc thẩm nếu có yêu cầu Tòa án cấp phúc thẩm áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời thì việc xem xét, giải quyết được thực hiện theo quy định tại các điều tương ứng của Chương VIII “Các biện pháp khẩn cấp tạm thời” của Bộ luật Tố tụng dân sự và hướng dẫn tại Nghị quyết này….”.

“Điều 19. Việc tuyên về áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong bản án của Tòa án

1. Tòa án áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời trước khi mở phiên tòa hoặc tại phiên tòa bằng một quyết định riêng và tuyên trong bản án. Việc tuyên trong bản án theo hướng dẫn tại khoản 2, khoản 3 Điều này….”.

Như vậy trường hợp bản án sơ thẩm có hiệu lực pháp luật, nhưng Tòa án cấp phúc thẩm không xem xét đối với việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời thì việc giải quyết yêu cầu hủy quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời do một Thẩm phán được Chánh án của Tòa án đã ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phân công giải quyết. Việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời tại giai đoạn phúc thẩm được thực hiện tương tự việc ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại Điều 133 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015 và theo hướng dẫn tại Nghị quyết nêu trên.

Trường hợp bản án dân sự phúc thẩm bị hủy thì quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời không đương nhiên bị hủy vì quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời được thực hiện theo trình tự, thủ tục riêng biệt và có hiệu lực thi hành ngay, không bị kháng cáo, kháng nghị.

2. Thực trạng áp dụng pháp luật

Trong thực tế, việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời hay việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời còn nhiều vướng mắc, nguyên nhân là do cách hiểu và áp dụng pháp luật của các Tòa chưa thống nhất, nên áp dụng pháp luật một cách tùy nghi.

Để làm rõ hơn về nhận định này, nhóm tác giả xin đưa ra một tình huống trên thực tế về việc áp dụng pháp luật trong việc hủy quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời:

Tình huống pháp lý như sau:

Tại Bản án dân sự phúc thẩm số: 272/2025/DS-PT ngày 16/6/2025 của Tòa án nhân dân cấp cao tại A đã tuyên:

“Hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời số 71/2021/QĐ-BPKCTT ngày 28 tháng 5 năm 2021 của Tòa án nhân dân tỉnh G về áp dụng Biện pháp khẩn cấp tạm thời cấm chuyển dịch quyền về tài sản đối với tài sản đang tranh chấp và cấm thay đổi hiện trạng tài sản đang tranh chấp”.

Đối với phán quyết này, hiện có hai quan điểm khác nhau như sau:

Quan điểm thứ nhất: Tòa án cấp phúc thẩm được quyền tuyên hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong bản án và đương nhiên quyết định áp dụng khẩn cấp tạm thời đó không còn hiệu lực. Bởi vì, theo quy định tại Điều 291 Bộ luật tố tụng dân sự năm 2015 chỉ quy định về thẩm quyền ra quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời của cấp phúc thẩm trong giai đoạn chuẩn bị xét xử, còn tại phiên tòa thì luật không quy định rõ. Do đó, việc tuyên hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời trong cùng một bản án mà không cần ra một quyết định hủy riêng biệt là phù hợp.

Quan điểm thứ hai: Đây cũng là quan điểm của nhóm tác giả, nếu Tòa án cấp phúc thẩm không tuyên hủy bỏ việc áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong bản án thì việc hủy bỏ áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời do một Thẩm phán được Chánh án của Tòa án đã ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời phân công giải quyết. Còn trường hợp nếu Tòa án cấp phúc thẩm tuyên hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong bản án thì Hội đồng xét xử phúc thẩm phải ban hành một quyết định riêng về việc hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời. Việc tuyên như vậy sẽ giúp đương sự không làm đơn yêu cầu hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời gửi đến Tòa án cấp sơ thẩm đã ra quyết định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời và điều này phù hợp với hướng dẫn tại Nghị quyết nêu trên.

3. Kiến nghị đề xuất

Để áp dụng thống nhất pháp luật, nhóm tác giả xin kiến nghị bổ sung quy định tại Điều 291 Bộ luật tố tụng dân sự như sau:

“Trong thời hạn chuẩn bị xét xử phúc thẩm hoặc tại phiên tòa phúc thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm có quyền quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp khẩn cấp tạm thời quy định tại chương VIII của Bộ luật này.”

Trên đây là quan điểm của tác giả, rất mong nhận được sự trao đổi từ phía bạn đọc.

 

NGUYỄN THỊ KIM LIÊN (Thư ký Tòa án nhân dân tỉnh Gia Lai); TRẦN THỊ NGỌC HÀ (Thư ký Tòa án nhân dân khu vực 7 – Gia Lai).

Ảnh: nguồn Internet