Tạ Tấn P được hưởng tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự

Trước hết cần phải hiểu như thế nào là “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” quy định tại điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS và “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại” quy định tại điểm b khoản 1 Điều 51 BLHS:

- “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” quy định tại điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS:

Là trường hợp người phạm tội trong trạng thái tinh thần bị kích động, thực hiện tội phạm khi bị hạn chế khả năng kiểm soát và khả năng điều khiển hành vi của mình do tác động của hành vi trái pháp luật của nạn nhân. Trong trạng thái tinh thần bị kích động, vì nguyên nhân khách quan mà người phạm tội phần nào bị hạn chế khả năng kiểm soát hành vi. Khi đó người bị kích động về tinh thần không còn nhận thức đầy đủ về hành vi của mình như lúc bình thường, nhưng chưa mất hẳn khả năng nhận thức; họ chỉ mất khả năng tự chủ và không thể thấy hết được tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội do hành vi của mình gây ra; trạng thái này chỉ xảy ra trong chốc lát, sau đó tinh thần họ sẽ trở lại bình thường như trước. Tuy nhiên, trạng thái tinh thần bị kích động có những mức độ khác nhau. Nếu tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của người bị hại đối với người phạm tội hoặc đối với người thân thích thì có thể thuộc trường hợp phạm tội tại Điều 125 BLHS “Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh” hoặc Điều 135 BLHS “Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh”. Nếu tinh thần bị kích động chưa đến mức mạnh do hành vi trái pháp luật của người bị hại đối với người phạm tội thì được coi là tình tiết giảm nhẹ TNHS tại điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS. Do đó, cần phân biệt tình tiết giảm nhẹ TNHS này khác với tình tiết là yếu tố định tội tại Điều 125 và Điều 135 BLHS; người phạm tội trong trường hợp này cần phải xác định là họ bị kích động chứ không phải bị kích động mạnh.

Chính vì vậy, chỉ áp dụng tình tiết này khi có đầy đủ cả hai điều kiện sau:

Thứ nhất, phải có hành vi trái pháp luật (không đòi hỏi phải là trái pháp luật nghiêm trọng) của nạn nhân. Hành vi trái pháp luật này có thể là hành vi vi phạm pháp luật hình sự hoặc những hành vi vi phạm pháp luật hành chính, lao động, hôn nhân và gia đình…

Thứ hai, hành vi trái pháp luật đó xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người phạm tội hoặc xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của người thân thích của người phạm tội. Nếu hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại gây ra cho người khác không liên quan gì đến người phạm tội thì người phạm tội không được hưởng tình tiết giảm nhẹ TNHS này.

Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật với tinh thần bị kích động là mối quan hệ tất yếu. Hành vi trái pháp luật của người bị hại là nguyên nhân làm cho người phạm tội bị kích động về tinh thần nếu không có hành vi trái pháp luật của người bị hại thì không có tinh thần bị kích động của người phạm tội.

Trở lại nội dung vụ án, P và H cùng 2 thanh niên (không rõ lai lịch) di chuyển đến hẻm 360 bến V, phường B, quận Y, thành phố H. Mục đích để H đòi P trả tiền nợ mình 10 triệu đồng, nhưng xảy ra cãi vã. Như vậy, có thể nhận định ngay lúc này tinh thần của P cũng đã bị ảnh hưởng, do bị H cùng 2 thanh niên đưa đến hẻm 360 bến V, phường B, quận Y, thành phố H vào buổi đêm (22 giờ) và vắng người qua lại, để đòi nợ. Sau đó, “H yêu cầu P cởi áo ra để kiểm tra P có đem theo hung khí không. H thách thức P cởi áo ra để đánh nhau theo phương châm “đâm trúng chết ráng chịu”. H ném 1 con dao về phía P đồng thời cũng cầm dao xông đến chém vào mặt P, P bỏ chạy nhưng vấp ngã nên nhặt con dao H ném ra, cầm trên tay phải chém về phía H”. Như vậy, H đã hăm dọa P “đâm trúng chết ráng chịu” và thực hiện hành vi “cầm dao xông đến chém vào mặt P” đó là hành vi trái pháp luật hình sự xâm phạm đến sức khỏe, tính mạng của P. Hành vi trái pháp luật của H làm cho P bị kích động về tinh thần (không đến mức bị kích động mạnh), không còn nhận thức được đầy đủ về hành vi của mình như lúc bình thường, không thấy hết được tính chất và mức độ nguy hiểm đối với H do hành vi của mình gây ra, ngay tại thời điểm đó “P nhặt con dao H ném ra, cầm trên tay phải chém về phía H”. Cả hai đánh nhau khoảng 5 phút thì H gục tại chỗ, bị chết trước khi đến bệnh viện; P ngất xỉu. H là một người bình thường, có nhận thức được tính nguy hiểm hành vi của mình gây ra đối với P, vì vậy hành vi của H là hành vi trái pháp luật.

Do đó, tinh thần của P đã bị kích động do hành vi trái pháp luật của H nên P phải được hưởng tình tiết “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” quy định tại điểm e khoản 1 Điều 51 BLHS.

- “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại” quy định tại điểm b khoản 1 Điều 51 BLHS:

Là trường hợp người phạm tội đã gây ra thiệt hại, hậu quả tức là hậu quả, thiệt hại đã xảy ra trong thực tế nhưng đã tự nguyện bồi thường những thiệt hại do mình gây ra cho bên bị thiệt hại. Đó có thể là người phạm tội tự nguyện (không do ép buộc, cưỡng chế) cũng có thể do người khác tác động (khuyên bảo) hay theo yêu cầu của người bị thiệt hại mà người phạm tội bồi thường thiệt hại. Khi mức bồi thường thiệt hại chiếm một tỉ lệ đáng kể so với toàn bộ thiệt hại mà người phạm tội đã gây ra thì có thể áp dụng tình tiết này. Các trường hợp thường gặp là bồi thường bằng tài sản cho những thiệt hại về tài sản, thể chất, tinh thần…

Trong nội dung vụ án, trước khi mở phiên tòa sơ thẩm gia đình bị cáo đã nộp số tiền 50 triệu đồng tại cơ quan thi hành án để bồi thường trách nhiệm dân sự. Như vậy, gia đình bị cáo nộp thông qua cơ quan thi hành án đã thể hiện được sự chủ động, tự nguyện bồi thường của gia đình bị cáo. Không phân biệt là nộp tại cơ quan thi hành án hay là bồi thường trực tiếp với gia đình bị hại. Tuy nhiên, trong quá trình xét hỏi, Hội đồng xét xử cần làm rõ xem bị cáo có tự nguyện bồi thường hay không (ví dụ: bị cáo chủ động nói gia đình bồi thường cho gia đình bị hại hay đồng ý với gia đình bồi thường cho gia đình bị hại để thể hiện được sự tự nguyện bồi thường thiệt hại của bị cáo). Khi đó mới xem xét bị cáo có được áp dụng tình tiết giảm nhẹ “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại” quy định tại điểm b khoản 1 Điều 51 BLHS hay không.

Trên đây là quan điểm của tác giả rất mong nhận được sự trao đổi, đóng góp ý kiến của quý bạn đọc.

VŨ VĂN HOÀNG (Tòa án quân sự Quân chủng Hải quân)

TAND huyện Tu Mơ Rông, Kon Tum đưa ra xét xử công khai sơ thẩm vụ án “Cố ý gây thương tích” - Ảnh: Hữu Nam.