Tin giả và thực tiễn xử lý tin giả ở Cộng hòa Liên bang Đức

1. Thực tiễn tin giả ở Đức

Tin giả ngày nay đã trở nên phổ biến đến mức nó đã nhận được một định nghĩa pháp lý. Tuy nhiên, hiện tượng này không phải là mới. Các báo cáo về việc phát tán tin giả trong chiến dịch bầu cử Hoa Kỳ năm 2016 đã làm dấy lên nỗi lo ngại rằng điều tương tự có thể xảy ra trong cuộc bầu cử liên bang Đức năm 2017. Các cuộc khảo sát được tiến hành sau cuộc bầu cử cho thấy nỗi lo ngại đó là không có cơ sở. Tuy nhiên, công chúng Đức nhận thấy rằng tin giả đã đóng một vai trò quan trọng.

Đức có một số điều khoản luật dân sự và hình sự có thể áp dụng để bảo vệ cá nhân hoặc công chúng khỏi tin giả trên mạng xã hội. Ngoài ra, vào năm 2017, Đạo luật thực thi mạng đã được thông qua với mục đích cụ thể là chống lại tin giả trên mạng xã hội bằng cách cải thiện việc thực thi các luật hiện hành. Các mạng xã hội không xóa nội dung rõ ràng là bất hợp pháp có thể bị phạt tới 50 triệu euro (khoảng 57,8 triệu đô la Mỹ). Đức cũng cố gắng đảm bảo rằng công dân có quyền truy cập vào thông tin pháp lý chính xác bằng cách cung cấp quyền truy cập miễn phí vào luật pháp và phán quyết của tòa án trực tuyến.

Trước tiên và về cơ bản, chúng ta phải chịu trách nhiệm về hành vi trực tuyến của chính mình và khi làm như vậy, chúng ta phải thừa nhận rằng việc điều chỉnh hành vi có thể cần thiết ở cấp độ cá nhân (vi mô) và xã hội (vĩ mô). Thứ hai, chúng ta phải tham gia trực tiếp và quyết đoán hơn với các tổ chức cung cấp dịch vụ, nguồn lực và chuyên môn để giải quyết thông tin sai lệch. Điều này đòi hỏi cam kết xuyên đảng phái từ các đảng phái chính trị của chúng ta để trao quyền và tài trợ phù hợp cho các tổ chức này để đảm bảo họ có thể thực hiện các chiến lược dài hạn. Thứ ba, chúng ta phải sử dụng sức mạnh nghiên cứu của mình thông qua các trường đại học và các cơ quan nghiên cứu và tài trợ khác để tiếp tục phát triển sự hiểu biết của chúng ta về vấn đề này và các cách chúng ta có thể giải quyết nó. Một lần nữa, điều này đòi hỏi cam kết giữa các đảng phái về nguồn tài trợ dài hạn.

2. Xử lý tin giả ở Đức

Ở Đức, không có luật chung nào cấm việc tạo và phát tán tin tức giả mạo. Tuy nhiên, tùy thuộc vào sự việc, có một số điều khoản luật dân sự và hình sự có thể áp dụng để bảo vệ cá nhân hoặc công chúng khỏi tin tức giả mạo trên mạng xã hội. Đạo luật thực thi mạng nói trên không tạo ra nghĩa vụ mới là xóa nội dung và dựa trên hành vi vi phạm các chuẩn mực luật hình sự được liệt kê.

Theo luật hình sự của Đức, có một số điều khoản cấm việc khẳng định hoặc phổ biến thông tin cá nhân là sai hoặc không thể chứng minh là đúng

Một trong những quốc gia đầu tiên đưa ra các biện pháp trừng phạt đối với việc phổ biến thông tin chưa được xác minh ở cấp lập pháp. Chất xúc tác (cũng như ở nhiều quốc gia khác) cho quá trình này là cuộc bầu cử sắp tới và trải nghiệm đau buồn của Hoa Kỳ. Vào ngày 30/6/2017, Đạo luật Thực thi Mạng (NetzDG) đã được thông qua, nhằm mục đích chủ yếu là chống lại tin tức giả mạo, phỉ báng và lời nói căm thù trên Internet. Nó bắt buộc các nền tảng lớn như Facebook, Twitter, YouTube sẽ xóa hoặc chặn nội dung “rõ ràng là sai sự thật” trong vòng 24 giờ kể từ khi nhận được khiếu nại, nếu không công ty sẽ phải chịu mức phạt lên tới 50 triệu euro. Nếu ấn phẩm gây tranh cãi và cần điều tra, công ty sẽ có 7 ngày cũng như quyền phản hồi của người dùng cá nhân. Bộ trưởng Tư pháp Heiko Maas tin rằng “tội phạm trên Internet phải chịu trách nhiệm ngang hàng với tội phạm trên đường phố”.

Luật pháp đã không được đáp ứng với sự đồng thuận nhất trí. Một số công ty kỹ thuật số đã bày tỏ lo ngại rằng mạng xã hội hiện đang trở thành cảnh sát về đạo đức và nội dung. Một số cho rằng khung thời gian đề xuất quá ngắn để xem xét đầy đủ vụ việc.

Ở Đức, không có luật chung nào cấm việc tạo và lan truyền tin giả. Tuy nhiên, nước này có nhiều điều khoản luật hình sự và dân sự có thể áp dụng để bảo vệ các cá nhân hoặc công chúng khỏi tin giả trên các mạng xã hội, cụ thể:

Ban hành Luật Hình sự

Luật Hình sự[1] được ban hành ngày 13/11/1998, sửa đổi, bổ sung vào 02/10/2009, gồm 30 chương, 358 điều, trong đó, có nhiều điều cấm lan truyền thông tin sai sự thật. Theo Luật, tội phỉ báng sẽ bị phạt tù không quá 01 năm hoặc bị phạt tiền. Nếu cố tình phỉ báng người khác, sẽ bị phạt tù không quá 02 năm hoặc phạt tiền. Nếu phỉ báng công khai trong một cuộc họp hoặc qua tuyên truyền bằng văn bản, thì người vi phạm sẽ bị phạt tù không quá 5 năm hoặc phạt tiền. Nếu phỉ báng chính trị gia gây ảnh hưởng tới hoạt động cộng đồng của chính trị gia đó, thì ngưỡng khung hình phạt áp dụng là từ 03 tháng tới 05 năm tù. Ngoài khởi kiện hình sự, người bị phỉ báng cũng có thể bị khởi kiện lên tòa án dân sự. Ban hành Luật An ninh mạng. Tháng 7/2015, Quốc hội Đức thông qua Luật An ninh mạng. Luật yêu cầu các công ty và cơ quan Liên bang phải có tiêu chuẩn bảo mật mạng tối thiểu và cần phải được văn phòng Bảo mật Thông tin Liên bang - gọi đầy đủ là Văn phòng an toàn thông tin Liên bang (BSI), đơn vị phụ trách quản lý bảo mật máy tính và liên lạc cho chính phủ Đức chứng nhận. Các công ty cũng phải thông báo cho Văn phòng về các vụ tấn công mạng bị nghi ngờ trên hệ thống của họ.

Luật An ninh mạng của Đức

Luật An ninh mạng của Đức[2] cấm âm mưu sử dụng bạo lực lật đổ An ninh quốc gia, cấm xúi giục hành vi phạm tội, buộc các nhà cung cấp viễn thông phải cảnh báo khách hàng khi họ bị tin tặc tấn công; buộc các nhà cung cấp phải lưu trữ dữ liệu về lịch sử truy cập lên đến 6 tháng để phục vụ điều tra. Ít nhất hai năm một lần, các công. ty, doanh nghiệp phải chứng minh được họ đáp ứng yêu cầu bảo mật CNTT theo đúng Luật, ví dụ: bằng phương tiện kiểm tra an ninh, kiểm tra hoặc chứng nhận. Luật thiết lập các vi phạm hành chính lên tới 50.000 Euro và tối đa 100.000 Euro tương ứng trong một số trường hợp vi phạm.

Đạo luật Thực thi Mạng đã gây ra rất nhiều tranh cãi và bị chỉ trích là vi hiến, đặc biệt là liên quan đến quyền tự do ngôn luận.Một số đảng phái chính trị đã đệ trình các đề xuất sửa đổi luật.Tuy nhiên, chưa có đề xuất nào tiến triển thực sự.

Như đã đề cập trước đó, luật ở dạng hiện tại không tạo ra bất kỳ nghĩa vụ mới nào cho các nền tảng truyền thông xã hội, nhưng áp dụng mức phạt cao đối với hành vi không tuân thủ các nghĩa vụ pháp lý hiện hành.

Ban hành Đạo luật Thực thi mạng.

Đạo luật Thực thi mạng[3] (NetzDG, hay còn có thể gọi là Luật Facebook), được thông qua tháng 10/2017, có những nội dung đáng chú ý:

Quy định phạm vi áp dụng: Đạo luật Thực thi mạng chỉ áp dụng cho các mạng xã hội đã có từ hai triệu người dùng trở lên. Đạo luật không áp dụng với các nền tảng đăng tải nội dung từ báo chí, các dịch vụ tin nhắn và thư điện tử.

Quy định về yêu cầu gỡ bỏ nội dung đăng tải phi pháp: Đạo luật yêu cầu các mạng xã hội gỡ bó nội dung “rõ ràng là phi pháp” trong vòng 24 tiếng sau khi nhận được khiếu nại từ người dùng. Nếu tính phi pháp của nội dung không rõ ràng thì bên cung cấp mạng xã hội có 07 ngày, thậm chí nhiều hơn, để điều tra và xóa bỏ.

Để xác định một hành vi là “trái phép” hay không, Đạo luật Thực thi mạng căn cứ vào Bộ luật Hình sự, đặc biệt là các điều khoản quy định cấm lan truyền thông tin phi pháp, thông tin khuyến khích thực hiện các hành vi bạo lực nghiêm trọng gây nguy hiểm tới quốc gia, xúi giục các hoạt động giả mạo phản quốc, kích động phạm tội công khai, kích động thủ ghét và si nhục... (Điều 1).

Quy định về cơ chế khiếu nại và báo cáo một năm hai lần: Các mạng xã hội phải cung cấp cho người dùng cơ chế khiếu nại minh bạch, đơn giản và luôn có sẵn. Mạng xã hội nhận được hơn một trăm khiếu nại về nội dung phi pháp/năm phải công bố báo cáo hai năm một lần bằng tiếng Đức về các biện pháp mà họ sử dụng để xử lý các khiếu nại đó. Báo cáo phải được công bố trên Công báo Liên bang, trên trang chủ của mạng xã hội đó trong vòng một tháng sau khi kết thúc thời hạn sáu tháng đầu cuối năm. Báo cáo phải dễ nhận dạng, có thể truy cập mãi mãi. Báo cáo phải bao gồm thông tin về các hành động phi pháp trên mạng, quy trình khiếu nại, số lượng khiếu nại và các biện pháp ngăn chặn đã được áp dụng.

Quy định về phạt tiền: Một mạng xã hội cố tỉnh hoặc vô tình vi phạm các nội dung đã đề cập phía trên có thể sẽ bị phạt lên tới 50 triệu euro (khoảng 57,8 đô la Mỹ). Nếu Bộ Tư pháp muốn phạt một công ty vì Bộ thấy nội dung không được xóa là phi pháp, thì Bộ phải có được quyết định của tòa án về hiệu lực này. Quyết định của Tòa án là cuối cùng và ràng buộc với Bộ Tư pháp.

Ban hành Luật truyền thông

Luật truyền thông[4] quy định, thông tin điện tử và các dịch vụ truyền thông (telemedia) cung cấp nội dung báo chí phải tuân thủ các tiêu chuẩn được công nhận về báo chí, đặc biệt khi tái bản toàn bộ hoặc một phần văn bản hoặc nội dung hình ảnh/ video của các trang báo giấy định kỳ. Hình phạt mà Hội đồng Báo chí Đức (Deutscher Presserat) áp dụng là răn đe công khai, nhưng chỉ áp dụng với những người tình nguyện chịu ràng buộc bởi bộ luật này (mà thường thì các trang mạng xã hội sẽ không đồng ý bị ràng buộc bởi luật).

Luật quy định trách nhiệm của đơn vị cung cấp máy chủ. Đơn vị cung cấp máy chủ thường sẽ không phải chịu trách nhiệm về thông tin sai sự thật được đăng tải trên nền tảng của mình bởi bên thứ ba. Tuy nhiên, khi được thông báo về việc vi phạm quyền, họ phải xóa nội dung đó ngay lập tức (Telemedia Act, Điều 10).

Một trong những mục tiêu của Đạo luật thực thi mạng lưới, được thông qua vào năm 2017, là chống lại tin tức giả mạo dựa trên các sự kiện trong chiến dịch bầu cử gần đây nhất của Hoa Kỳ. Bản ghi nhớ giải trình nêu rõ rằng vì các cơ chế hiện tại và các biện pháp tự nguyện được các mạng xã hội đồng ý là không đầy đủ và do những vấn đề đáng kể trong việc thực thi luật hiện hành, cần phải đưa ra các quy tắc để buộc các mạng xã hội tuân thủ nếu không sẽ bị phạt tiền nhằm cho phép hành động nhanh chóng và hiệu quả chống lại tội phạm thù hận và các nội dung tội phạm khác trên Internet.

Trách nhiệm của nhà cung cấp dịch vụ lưu trữ

Nhà cung cấp dịch vụ lưu trữ[5] thường không chịu trách nhiệm về thông tin sai lệch do bên thứ ba công bố trên nền tảng của họ miễn là họ không thực sự biết về hành vi vi phạm quyền. Tuy nhiên, sau khi được thông báo về hành vi vi phạm quyền, họ phải xóa nội dung ngay lập tức để tránh trách nhiệm. Bản thân thông báo phải cụ thể và cung cấp đủ thông tin để nhà cung cấp dịch vụ lưu trữ có cơ sở để xác minh và xác minh tính bất hợp pháp của thông tin đã đăng.

Cung cấp thông tin pháp luật chính xác. Chính phủ Đức, các cơ quan liên bang và các tòa án phải cung cấp phương thức truy cập thông tin pháp lý miễn phí. Bộ Tư pháp Liên bang công bố trực tuyến hầu hết các bộ luật và cung cấp các phiên bản tiếng Anh cho một vài bộ luật nhất định. Cũng website đó cung cấp đường link tới tất cả các quy định hành chính của Các Bộ Liên bang và tới các tài liệu pháp luật của các tòa án liên bang. Cổng Tư pháp của Liên bang và các bang cung cấp các đường link tới các tải liệu pháp luật của tòa án liên bang và tòa án nhà nước. Cổng Tư pháp cũng cung cấp truy cập tới các dịch vụ trực tuyến khác, bao gồm đường dẫn tới các quy định và pháp luật quốc gia.

Trên website của Bundestag (Quốc hội) Đức, người dân có thể truy cập các tài liệu của Bundestag và Bundesrat là cơ quan hiến pháp để biết dự thảo luật, hồ sơ nguyên gốc của các phiên họp quốc hội, câu trả lời của quốc hội.

3. Gợi mở cho Việt Nam trong việc xử lý tin giả

Thứ nhất, nghiên cứu, soạn thảo, ban hành Luật ngăn chặn tin giả. Hiện tại trên thế giới không phải nước nào cũng có ban hành Luật ngăn chặn tin giả cũng có nhiều lý do khách quan và chủ quan. Việt Nam cũng không là ngoại lệ trong số đó. Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, sau dịch bệnh Covid - 19, rồi đến chiến tranh thông tin xung quanh xung đột Nga - Ucraine, và phong trào Hamaz,… thông tin thì lan truyền rất nhiều, người dân phải đối diện với tình trạng rối loạn thông tin. Vì thế các nhà hoạch định chính sách cần nghiên cứu dự thảo luật ngăn chặn phòng chống tin giả tại Việt Nam dựa vào kinh nghiệm của Đức có thể tham khảo vì Đức là một trong số ít quốc gia châu Âu đã ban hành luật ngăn chặn tin giả. Đạo luật NetzDG có hiệu lực từ ngày 01-01-2018 chú trọng ngăn chặn tin giả kích động hằn thù trên mạng xã hội như bức ảnh kể trên. Theo luật mới, người dùng có quyền xác minh và yêu cầu xóa thông tin vi phạm. Các mạng xã hội buộc phải xóa nội dung vi phạm trong 24 tiếng. Mạng xã hội vi phạm nghĩa vụ xóa và kiểm soát thông tin sẽ bị phạt đến 50 triệu euro. Mỗi quý, mạng xã hội phải công bố báo cáo xử lý nội dung vi phạm, nếu không sẽ bị phạt đến 50 triệu euro. Luật không buộc xóa mọi bản sao chép của thông tin vi phạm vì quá phức tạp. Nạn nhân của nội dung vi phạm cũng có thể kiện trực tiếp tác giả ra tòa và thẩm phán có quyền yêu cầu công bố danh tính người vi phạm.

Thứ hai, nghiên cứu, bổ sung, hoàn thiện Luật Thông tin - truyền thông, Luật Xuất bản, Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự,... có tính đến an toàn thông tin, xử lý các vi phạm tung tin giả.

Ban hành Luật hình sự và dân sự có thể áp dụng để bảo vệ các tổ chức, cá nhân hoặc công chúng tránh khỏi tin giả trên mạng xã hội với các điều khoản cụ thể, rõ ràng, giới hạn trách nhiệm của những nhà cung cấp Internet, quy định số tiền phạt, mức phạt tù nghiêm khắc.

Những nước trên thế giới bao gồm Đức đã nêu trên đang chọn ban hành luật mới và tập trung hơn nhằm áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với các mạng truyền thông xã hội phát tán tin tức sai sự thật, thường áp dụng các khoản phạt và ra lệnh xóa thông tin được xác định là sai sự thật.

Thứ ba, nghiên cứu về tin giả dưới góc độ lý luận và thực tiễn trong và ngoài nước, hợp tác về phòng chống tin giả.

Một lựa chọn khác được phản ánh trong các cuộc khảo sát quốc gia là thu hút các cơ quan bầu cử và nền tảng kỹ thuật số để đảm bảo có được một cử tri có đầy đủ thông tin, bằng cách xác định và ngăn chặn tin giả, cung cấp tài nguyên xác minh tính xác thực cho công chúng hoặc thông qua việc xuất bản hàng loạt tin tức “thực tế” trong mùa bầu cử và hơn thế nữa

Dựa trên phân tích tin giả và các vấn đề liên quan, cũng như thực tiễn các quốc gia trên thế giới đấu tranh chống tin giả bằng các biện pháp chế tài tùy thuộc vào các điều kiện quốc gia cho phép với những bộ luật được ban hành, sửa đổi theo thời gian để ngăn chặn lan truyền tin giả nhất là trong bối cảnh mạng xã hội quá phát triển hiện nay. Chúng tôi cung cấp cái nhìn tổng quan về các nghiên cứu quan trọng của nước ngoài về tin giả. Các ý kiến, tranh luận hay các nghiên cứu về tin giả thường mâu thuẫn và đưa ra kết luận trái ngược nhau. Không có định nghĩa thống nhất về khái niệm này trong nghiên cứu.

Thứ tư, tuyên truyền, giáo dục cho người dân về hậu quả của tin giả, kỹ năng xử lý thông tin, viết tin bài.

Mỗi người dân là một bản thể trong chính những hành động của mình, việc giáo dục phòng chống tin giả, các kỹ năng cần thiết có thể kết hợp ngay trong trường học được lồng ghép vào các môn học hoặc các giờ thực hành ngoại khóa ngay từ những lớp học cho trẻ em và xa hơn nữa là Đại học và sau đại học.

Kinh nghiệm quốc tế trong đó có Đức trong việc xử lý tin giả có giá trị tham khảo trong công tác tuyên truyền bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, góp phần bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam.

NGUYỄN THU THỦY (Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh)

Tài liệu tham khảo

1. Wissenschaftliche dienste [parliamentary research services], der umgang mit fake-news. Rechtslage und reformansätze [dealing with fake news. Current legal situation and reform proposals], report No. Wd 10 - 3000 - 067/16 (dec. 20, 2016), https://www.bundestag.de/blob/494418/4321d22920408 0dce488ebd0356b5db2/wd-10-067-16-pdf-data.pdf, archived at http://perma.cc/zd2v-sshp.

2. Künast stellt strafanzeige wegen falschnachricht auf facebook [künast files criminal complaint for false news on facebook], frankfurter allgemeine zeitung (dec. 10, 2016), https://www.faz.net/-gpg-8o93s, archived at http://perma.cc/m3ks-z4b2.

3. EU code of practice on disinformation (sept. 2018), https://ec.europa.eu/newsroom/dae/document.cfm? Doc_id=54454, archived at http://perma.cc/456j-n5hv; communication from the commission to the european parliament, the council, the european economic and social committee and the committee of the regions. Tackling online disinformation: A european approach, com (2018) 236 final (apr. 26, 2018), at 9, https://eur-lex. Europa.eu/legal-content/en/txt/pdf/?Uri=celex:52018dc0236&rid=2, archived at http://perma.cc/mmp9-4vp7.

4. Forsa, fake news 1 (May 2017), http://www.lfm-nrw.de/fileadmin/user_upload/Ergebnisbericht_ Fake_News.pdf, archived at http://perma.cc/4ZDL-6LMS.

---