Bàn về hình thức phạt tiền áp dụng đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính là tổ chức trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ

1. Quy định của Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012, sửa đổi, bổ sung năm 2020 và Nghị định số 118/2021/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính về tổ chức vi phạm hành chính

Theo quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 sửa đổi, bổ sung năm 2020 (sau đây viết là Luật XLVPHC) về đối tượng bị xử phạt vi phạm hành chính (XPVPHC) xác định: “a) Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi bị xử phạt vi phạm hành chính về vi phạm hành chính do cố ý; người từ đủ 16 tuổi trở lên bị xử phạt vi phạm hành chính về mọi vi phạm hành chính. Người thuộc lực lượng Quân đội nhân dân, Công an nhân dân vi phạm hành chính thì bị xử lý như đối với công dân khác; trường hợp cần áp dụng hình thức phạt tước quyền sử dụng giấy phép, chứng chỉ hành nghề hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn liên quan đến quốc phòng, an ninh thì người xử phạt đề nghị cơ quan, đơn vị Quân đội nhân dân, Công an nhân dân có thẩm quyền xử lý;

b) Tổ chức bị xử phạt vi phạm hành chính về mọi vi phạm hành chính do mình gây ra;

c) Cá nhân, tổ chức nước ngoài vi phạm hành chính trong phạm vi lãnh thổ, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; trên tàu bay mang quốc tịch Việt Nam, tàu biển mang cờ quốc tịch Việt Nam thì bị xử phạt vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật Việt Nam, trừ trường hợp điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên có quy định khác”.

Về nguyên tắc, XPVPHC thì đối với cùng một hành vi vi phạm hành chính (VPHC) thì mức phạt tiền đối với tổ chức bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân được quy định điểm e khoản 1 Điều 3 Luật XLVPHC.

Việc quy định tổ chức bị áp dụng mức phạt tiền bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân với cùng một hành vi VPHC là hoàn toàn phù hợp, bởi lẽ tổ chức (công ty, doanh nghiệp) nếu có hành vi VPHC có thể gây ra những thiệt hại lớn hơn cho xã hội; đối với tổ chức có nhiều người nên cần quy định trách nhiệm cao hơn cá nhân trong việc đảm bảo tuân thủ pháp luật; việc xử phạt tổ chức nặng hơn có thể giúp tăng cường hiệu quả việc tuân thủ pháp luật, có thể giúp ngăn chặn tổ chức thực hiện hành vi vi phạm và thúc đẩy việc áp dụng các biện pháp quản lý hiệu quả để đảm bảo tuân thủ pháp luật. 

Vậy, nếu có hành vi vi phạm pháp luật hành chính trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ thì trách nhiệm của tổ chức được xác định như thế nào?

Tại khoản 10 Điều 2 Luật XLVPHC quy định về Giải thích từ ngữ thì Tổ chức được hiểu là cơ quan nhà nước, tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức chính trị xã hội nghề nghiệp, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội nghề nghiệp, tổ chức kinh tế, đơn vị vũ trang nhân dân và tổ chức khác được thành lập theo quy định của pháp luật.

Với quy định khái quát về tổ chức này thì tại Nghị định số 118/2021/NĐ-CP ngày 23/12/2021 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính đã xác định cụ thể về đối tượng bị XPVPHC là tổ chức tại Điều 3, theo đó, đối tượng bị XPVPHC được quy định tại khoản 1 Điều 5 Luật XLVPHC. Khoản 2 Điều 3 Nghị định này đã xác định tổ chức bị XPVPHC khi có đủ hai điều kiện sau đây:

Thứ nhất, là pháp nhân theo quy định của pháp luật dân sự hoặc các tổ chức khác được thành lập theo quy định của pháp luật;

Thứ hai, hành vi VPHC do người đại diện, người được giao nhiệm vụ nhân danh tổ chức hoặc người thực hiện hành vi theo sự chỉ đạo, điều hành, phân công, chấp thuận của tổ chức và hành vi đó được quy định tại nghị định về XPVPHC trong các lĩnh vực quản lý nhà nước.

Như vậy, với quy định này, một tổ chức VPHC trước hết phải có tư cách pháp nhân theo quy định của BLDS năm 2015 (Chương IV quy định về pháp nhân từ Điều 74 đến Điều 95), Luật Doanh nghiệp năm 2020. Sau đó mới xác định hành vi VPHC do người đại diện, người được giao nhiệm vụ nhân danh tổ chức hoặc người thực hiện hành vi theo sự chỉ đạo, điều hành, phân công, chấp thuận của tổ chức và hành vi đó được quy định tại Nghị định về XPVPHC trong các lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ.

2. Quy định của Nghị định trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ về tổ chức vi phạm hành chính

Các nghị định về XPVPHC do Chính phủ ban hành giúp cụ thể hóa Luật XLVPHC trong các lĩnh vực cụ thể và mỗi lĩnh vực có những loại hành vi vi phạm đặc thù, giúp các cơ quan có thẩm quyền áp dụng chính xác, đầy đủ, đúng quy định.

Theo quy định tại Nghị định số 144/2021/NĐ-CP ngày 31/12/2021 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình có quy định về mức phạt tiền tối đa mà tổ chức bị XPVPHC tại khoản 2 Điều 4 như sau: “Mức phạt tiền quy định tại Chương II Nghị định này là mức phạt được áp dụng đối với hành vi vi phạm hành chính của cá nhân. Đối với tổ chức có cùng hành vi vi phạm, mức phạt tiền gấp 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân”. Đồng thời, tại Nghị định số 144/2021/NĐ-CP sử dụng phương pháp liệt kê để xác định tổ chức quy định tại các khoản 1 và 2 Điều này bao gồm:

- Tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của Luật Doanh nghiệp gồm: Doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh và các đơn vị phụ thuộc doanh nghiệp;

- Tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của Luật Hợp tác xã gồm: Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã;

- Tổ chức xã hội, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp;

- Đơn vị sự nghiệp;

- Cơ quan nhà nước có hành vi vi phạm mà hành vi đó không thuộc nhiệm vụ quản lý nhà nước được giao;

- Tổ hợp tác.

Hộ gia đình, hộ kinh doanh cá thể đăng ký kinh doanh theo quy định của pháp luật vi phạm các quy định của Nghị định này bị xử phạt như đối với cá nhân.

Tại khoản 2 Điều 2 Nghị định số 106/2025/NĐ-CP ngày 15/5/2025 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ có hiệu lực thi hành vào ngày 01/7/2025 cũng sử dụng phương pháp liệt kê để xác định tổ chức quy định bao gồm:

- Tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của Luật Doanh nghiệp gồm: doanh nghiệp tư nhân, công ty cổ phần, công ty trách nhiệm hữu hạn, công ty hợp danh và các đơn vị phụ thuộc doanh nghiệp;

- Tổ chức kinh tế được thành lập theo quy định của Luật Hợp tác xã gồm: Hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã, tổ hợp tác và các đơn vị phụ thuộc Hợp tác xã;

- Tổ chức được thành lập theo quy định của Luật Đầu tư gồm: Nhà đầu tư trong nước, nhà đầu tư nước ngoài (trừ cá nhân) và tổ chức kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài;

- Tổ chức được thành lập theo quy định của Luật Thương mại;

- Tổ chức chính trị, tổ chức chính trị - xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức xã hội - nghề nghiệp;

- Cơ quan nhà nước;

- Đơn vị sự nghiệp;

- Ban Quản trị nhà chung cư hoạt động theo mô hình ban quản trị, có tư cách pháp nhân;

- Tổ chức được giao trực tiếp quản lý cơ sở theo quy định tại Luật Phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ;

- Các tổ chức khác được thành lập theo quy định của pháp luật.

Việc cụ thể hóa đối tượng VPHC là tổ chức trong Nghị định số 144/2021/NĐ-CP và Nghị định số 106/2025/NĐ-CP đã đảm bảo tính rõ ràng, chi tiết và dễ áp dụng; phù hợp với thực tiễn khi chủ thể có thẩm quyền áp dụng hình thức xử phạt; giúp chống lạm dụng và đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người dân.

Như vậy, Nghị định số 144/2021/NĐ-CP và Nghị định số 106/2025/NĐ-CP (khoản 1 Điều 4) đều xác định mức phạt tiền áp dụng đối với doanh nghiệp tư nhân bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân đối với cùng một hành vi VPHC. Đồng thời, liệt kê cụ thể chủ thể VPHC là tổ chức.

3. Vướng mắc khi áp dụng hình thức phạt tiền đối với tổ chức vi phạm hành chính và đề xuất giải pháp

Theo quy định về việc xác định có tư cách pháp nhân tại Điều 74 của  BLDS (một tổ chức được công nhận là pháp nhân khi có đủ các điều kiện sau đây: Một là, được thành lập theo quy định của Bộ luật này, luật khác có liên quan; Hai là, có cơ cấu tổ chức theo quy định tại Điều 83 của Bộ luật này; Ba là, có tài sản độc lập với cá nhân, pháp nhân khác và tự chịu trách nhiệm bằng tài sản của mình; Bốn là, nhân danh mình tham gia quan hệ pháp luật một cách độc lập).

Đồng thời, tại Chương VII (từ Điều 188 đến Điều 193) Luật Doanh nghiệp năm 2020 thì doanh nghiệp tư nhân là doanh nghiệp do một cá nhân làm chủ và tự chịu trách nhiệm bằng toàn bộ tài sản của mình về mọi hoạt động của doanh nghiệp. Doanh nghiệp tư nhân được hiểu là loại hình doanh nghiệp chỉ do một cá nhân làm chủ sở hữu và trong mọi hoạt động của doanh nghiệp, thì cá nhân làm chủ sở hữu sẽ phải chịu trách nhiệm vô hạn bằng toàn bộ tài sản của cá nhân đó. Doanh nghiệp tư nhân không có tài sản độc lập và không thỏa mãn các điều kiện để được công nhận tư cách pháp nhân theo quy định của pháp luật dân sự Viêt Nam (không thỏa mãn điều kiện thứ ba được quy định tại BLDS). Chính vì vậy, doanh nghiệp tư nhân là loại hình doanh nghiệp duy nhất trong các loại hình doanh nghiệp hiện tại không có tư cách pháp nhân.

Trên thực tế, chủ thể có thẩm quyền sẽ khó khăn, vướng mắc khi áp dụng hình thức xử phạt đối với doanh nghiệp tư nhân VPHC. Bởi thực tiễn áp dụng xử phạt vi phạm hành chính trong các lĩnh vực nói chung và lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ nói riêng vẫn tồn tại hai quan điểm áp dụng là khác nhau.

Quan điểm thứ nhất  xác định: Doanh nghiệp tư nhân là cá nhân.

Quan điểm này xác định căn cứ theo quy định của Nghị định số 118/2021/NĐ-CP khi xác định tổ chức phải thỏa mãn điều kiện đầu tiên là có tư cách pháp nhân, trong khi đó doanh nghiệp tư nhân lại không có tư cách pháp nhân. Với việc xác định theo Nghị định số 118/2021/NĐ-CP thì không phù hợp với Nghị định số 106/2025/NĐ-CP trong lĩnh vực được cụ thể hóa là phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ (bởi các Nghị định quy định trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ lại xác định tổ chức có doanh nghiệp tư nhân).

 Quan điểm thứ hai:  xác định doanh nghiệp tư nhân là tổ chức (tức sẽ áp dụng mức phạt tiền bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân với cùng một hành vi VPHC).

Quan điểm này xác định căn cứ theo quy định  Nghị định số 106/2025/NĐ-CP, theo đó, tại khoản 2 Điều 2 Nghị định số 106/2025/NĐ-CP xác định rõ doanh nghiệp tư nhân là tổ chức khi thực hiện hành vi vi phạm hành chính. Với việc xác định theo quan điểm này thì có mâu thuẫn với quy định tại Nghị định số 118/2021/NĐ-CP. Trong khi đó, Nghị định số 106/2025/NĐ-CP là văn bản quy định về việc xử phạt trong những lĩnh vực cụ thể và có hiệu lực sau Nghị định số 118/2021/NĐ-CP.

Có thể thấy, việc xác định không rõ ràng là cá nhân hay tổ chức VPHC dễ dẫn đến việc ở địa phương này xác định là cá nhân, ở địa phương khác xác định là tổ chức. Việc áp dụng hình thức XPVPHC không đúng có thể dẫn đến hủy quyết định xử phạt, phát sinh khiếu kiện và trách nhiệm pháp lý cho người ra quyết định XPVPHC.

Việc quy định không thống nhất tại Nghị định số 118/2021/NĐ-CP, Nghị định số 106/2025/NĐ-CP đã vi phạm nguyên tắc bảo đảm tính thống nhất và đồng bộ của hệ thống pháp luật dẫn đến ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu lực, hiệu quả của quản lý nhà nước và quyền lợi của công dân.

Việc xác định mức phạt tiền đối với doanh nghiệp tư nhân cần có sự thống nhất, để tránh tình trạng các cơ quan có thẩm quyền áp dụng khác nhau trên thực tế đối với những trường hợp tương tự nhau, dẫn đến vi phạm nguyên tắc XPVPHC được tiến hành nhanh chóng, công khai, khách quan, đúng thẩm quyền, bảo đảm công bằng, đúng quy định của pháp luật. Áp dụng thống nhất đối với chủ thể này giúp xây dựng niềm tin của doanh nghiệp vào hệ thống pháp luật, đảm bảo sự ổn định xã hội và thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội; giúp giảm thiểu các tranh chấp và mâu thuẫn, đồng thời thúc đẩy sự hợp tác và phát triển. Đồng thời, góp phần nâng cao uy tín và hiệu lực của hệ thống pháp luật, tạo điều kiện thuận lợi cho việc quản lý và phát triển đất nước.

4. Đề xuất giải pháp khi áp dụng hình thức phạt tiền đối với tổ chức vi phạm hành chính

Có thể thấy, việc xác định doanh nghiệp tư nhân là tổ chức theo Nghị định Nghị định số 106/2025/NĐ-CP (theo quan điểm thứ hai) áp dụng mức phạt tiền bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân với cùng một hành vi VPHC là hoàn toàn phù hợp.

Bởi lẽ, một là doanh nghiệp tư nhân theo quy định của Luật Doanh nghiệp năm 2020 có xác định về vốn đầu tư của chủ doanh nghiệp tư nhân, quản lý doanh nghiệp tư nhân, cho thuê doanh nghiệp tư nhân, bán doanh nghiệp tư nhân, thực hiện quyền của chủ doanh nghiệp tư nhân trong một số trường hợp đặc biệt chính vì vậy doanh nghiệp tư nhân cũng có cơ cấu tổ chức chặt chẽ, có quy mô hoạt động. Vì thế, doanh nghiệp tư nhân thường có khả năng tài chính cao hơn so với cá nhân nên việc áp dụng mức phạt giống nhau cho cá nhân và doanh nghiệp tư nhân có thể dẫn đến không phù hợp và không hiệu quả do khả năng chi trả khác nhau.

Đồng thời, trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn cứu hộ, doanh nghiệp tư nhân thường hoạt động sản xuất, kinh doanh trong các lĩnh vực có rủi ro cháy nổ cao như: kho bãi, nhà xưởng, cơ sở chế biến, cơ khí, hóa chất, … nên khi xảy ra sự cố cháy nổ, thiệt hại về người và tài sản có thể rất lớn, không chỉ đối với bản thân doanh nghiệp mà còn ảnh hưởng đến cộng đồng và môi trường xung quanh.

Việc áp dụng mức phạt gấp 02 lần có tác dụng răn đe mạnh mẽ hơn, buộc doanh nghiệp tư nhân cần phải tuân thủ quy định an toàn phòng cháy, chữa cháy ngay từ đầu, đồng thời đầu tư nghiêm túc vào hệ thống phòng cháy, chữa cháy thay vì xem nhẹ hoặc đối phó để góp phần hạn chế tình trạng vi phạm tái diễn hoặc cố tình vi phạm.

Vì những lý do trên, tác giả cho rằng, khi áp dụng pháp luật vào thực tiễn, các chủ thể có thẩm quyền cần thống nhất việc xác định doanh nghiệp tư nhân là tổ chức và áp dụng mức áp dụng mức phạt tiền bằng 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân với cùng một hành vi VPHC. Để đảm bảo tính thống nhất, đồng bộ, hợp pháp và thứ bậc pháp lý giữa các Nghị định của Chính Phủ, tác giả kiế nghị cần bãi bỏ điều kiện có tư cách pháp nhân đối với tổ chức tại Nghị định số 118/2021/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính, để chủ thể có thẩm quyền dễ dàng áp dụng hình thức XPVPHC đối với đối tượng VPHC là tổ chức.

ThS. ĐINH THỊ THU HẰNG (Khoa Luật, Trường Đại học Phòng cháy chữa cháy)

Ảnh: nguồn Internet

Tài liệu tham khảo

1. Luật Xử lý vi phạm hành chính năm 2012 (sửa đổi, bổ sung năm 2020).

2. Bộ luật Dân sự năm 2015.

3. Luật Doanh nghiệp năm 2020.

4. Nghị định số 118/2021/NĐ-CP ngày 23/12/2021 của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Xử lý vi phạm hành chính.

5. Nghị định số 144/2021/NĐ-CP ngày 31/12/2021 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực an ninh, trật tự, an toàn xã hội; phòng, chống tệ nạn xã hội; phòng cháy, chữa cháy; cứu nạn, cứu hộ; phòng, chống bạo lực gia đình.

6. Nghị định số 106/2025/NĐ-CP ngày 15/5/2025 của Chính phủ quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng cháy, chữa cháy và cứu nạn, cứu hộ (có hiệu lực thi hành vào ngày 01/7/2025).