Tòa án nhân dân 80 năm: Hiện thân của lẽ phải, niềm tin và công lý

Hành trình 80 năm của ngành Tòa án

Phát biểu khai mạc buổi Lễ, đồng chí Lê Minh Trí, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao bày tỏ niềm xúc động, sự trân trọng khi có sự hiện diện của đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam, cùng các đồng chí Lãnh đạo Đảng, Nhà nước, các đại biểu khách quý. Đây là, minh chứng rõ nét cho sự quan tâm sâu sắc và sự lãnh đạo toàn diện của Đảng đối với sự nghiệp xây dựng và phát triển hệ thống tư pháp nước nhà.

 Quang cảnh Lễ kỷ niệm

Đồng chí Chánh án Lê Minh Trí cũng ôn lại truyền thống vẻ vang của ngành Tòa án nhân dân trong chặng đường 80 năm qua với những đóng góp to lớn của các thế hệ cán bộ, Thẩm phán cho công lý và lợi ích của Nhân dân. Đây cũng là cơ hội để khẳng định vai trò trụ cột của Tòa án trong hệ thống Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, góp phần quan trọng vào sự nghiệp cách mạng dưới sự lãnh đạo toàn diện, tuyệt đối của Đảng Cộng sản Việt Nam. Những thành tựu đạt được qua 80 năm là minh chứng sống động cho tinh thần "Công minh, chính trực" mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn, đồng thời củng cố niềm tin của Nhân dân vào hệ thống tư pháp.

Đồng thời khẳng định những thành tựu to lớn đã đạt được và đề ra định hướng phát triển trong giai đoạn mới; qua đó bồi đắp niềm tin, khát vọng và quyết tâm xây dựng một ngành Tòa án vững mạnh, hiện đại, chuyên nghiệp, phụng sự Tổ quốc, phục vụ Nhân dân, để Tòa án thực sự là hiện thân của lẽ phải, niềm tin và công lý. Đây cũng là cơ hội để ngành Tòa án khẳng định vai trò quan trọng trong việc bảo vệ công lý, quyền con người, và lợi ích hợp pháp của Nhân dân, đồng thời đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong giai đoạn mới.

  Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí phát biểu tại Lễ kỷ niệm

Đất nước ta đang bước vào kỷ nguyên phát triển mới, với nhiều thời cơ và thách thức đan xen. Trong bối cảnh đó, ngành Tòa án tiếp tục được định hướng bởi những nghị quyết quan trọng của Đảng, nổi bật trong đó là Nghị quyết số 49-NQ/TW về Chiến lược cải cách tư pháp; Nghị quyết số 27-NQ/TW về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền, trong đó có tổ chức và hoạt động của Tòa án;Nghị quyết số 66-NQ/TW về “Đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”; cùng Nghị quyết số 18-NQ/TW về tinh gọn bộ máy và nâng cao hiệu quả hoạt động. Lễ kỷ niệm hôm nay không chỉ là dịp để tổng kết chặng đường đã qua, mà còn là hội nghị, là diễn đàn để định hướng phát triển, khơi dậy tinh thần đoàn kết, trách nhiệm và khát vọng vươn lên của toàn ngành. Đây là thời khắc để ngành Tòa án khẳng định vai trò tiên phong trong hiện đại hóa, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ, nâng cao chất lượng xét xử, đáp ứng yêu cầu xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong thời kỳ hội nhập quốc tế.

Chánh án Lê Minh Trí cũng tóm lược lại sự hình thành và phát triển của ngành Tòa án từ khi thành lập ngày 13/9/1945 - chỉ ít ngày sau khi nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 33C thành lập các Tòa án Quân sự. Đây là những Tòa án đầu tiên của chính quyền cách mạng, được giao nhiệm vụ xét xử nhanh chóng, nghiêm minh các hành vi phản cách mạng, bảo vệ nền độc lập non trẻ. Sắc lệnh này đã đặt nền móng khởi đầu cho hệ thống tư pháp cách mạng Việt Nam.

Ngày 23/11/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 64/SL thành lập Ban Thanh tra đặc biệt. Đây là cơ quan có chức năng giám sát, phát hiện và xử lý các vi phạm trong hoạt động của bộ máy nhà nước, góp phần củng cố kỷ cương, liêm chính, bảo đảm hiệu lực quản lý của chính quyền mới thành lập.

 Các đại biểu chào cờ tại Lễ kỷ niệm

Ngày 28/12/1945, Người tiếp tục ký Sắc lệnh số 77/SL thành lập Tòa án Quân sự tại Phan Thiết, mở rộng mạng lưới Tòa án Quân sự đến các địa phương, phục vụ kịp thời yêu cầu trấn áp phản cách mạng và bảo vệ trật tự xã hội trong giai đoạn cam go.

Ngày 24/01/1946, với Sắc lệnh số 13/SL, Chủ tịch Hồ Chí Minh quy định tổ chức các Tòa án và ngạch Thẩm phán. Đây là văn bản pháp lý đầu tiên đặt nền tảng toàn diện cho hệ thống Tòa án dân sự và quân sự của nước ta, khẳng định sự cần thiết phải có một thiết chế xét xử công bằng, độc lập, gắn bó mật thiết với Nhân dân.

Ngày 16/02/1947, Chính phủ ban hành Sắc lệnh số 19/SL thành lập các Tòa án binh khu. Việc này đã hoàn thiện mô hình Tòa án Quân sự hai cấp (Tòa án binh tối cao và Tòa án binh khu), bảo đảm xử lý kịp thời các vụ án trong bối cảnh toàn quốc kháng chiến chống thực dân Pháp bùng nổ, giữ vững kỷ luật quân đội và bảo vệ an ninh chính trị.

Ngày 22/5/1950, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 85/SL cải cách bộ máy tư pháp, trong đó có việc đổi tên Tòa án sơ cấp thành Tòa án nhân dân huyện. Đây là lần đầu tiên khái niệm “Tòa án nhân dân” được khẳng định trong pháp luật, thể hiện bản chất nhân dân, dân chủ, tiến bộ của nền tư pháp cách mạng.

Hiến pháp năm 1959 được ban hành trong bối cảnh đất nước bước vào thời kỳ xây dựng CNXH ở miền Bắc, đã quy định rõ Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của Nhà nước, bảo vệ pháp chế xã hội chủ nghĩa. Đây là bước phát triển quan trọng về mặt hiến định, xác lập vị trí và chức năng của Tòa án trong bộ máy nhà nước.

 Đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam dự Lễ kỷ niệm

Ngày 14/7/1960, tại kỳ họp Quốc hội khóa II, Quốc hội đã thông qua Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1960, chính thức kiện toàn hệ thống Tòa án bốn cấp (Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân địa phương, Tòa án quân sự, và Tòa án khu phố). Luật này đã tạo khung pháp lý thống nhất cho hoạt động xét xử, đáp ứng yêu cầu của đất nước trong thời kỳ quá độ lên CNXH.

Hiến pháp năm 1980 và Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1981 tiếp tục sắp xếp lại hệ thống Tòa án theo mô hình ba cấp (Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tỉnh, Tòa án nhân dân huyện). Đây là sự điều chỉnh cần thiết nhằm phù hợp với tình hình đất nước sau chiến tranh, tập trung vào cải cách tư pháp trong thời kỳ cả nước tiến hành xây dựng CNXH.

Hiến pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2001) cùng với Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 1992 đã mở ra một giai đoạn mới cho hoạt động tư pháp, chú trọng nâng cao tính tranh tụng tại phiên tòa, củng cố vai trò giám sát tư pháp, phù hợp với yêu cầu đổi mới đất nước và tiến trình hội nhập quốc tế.

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2002 tiếp tục hoàn thiện mô hình tổ chức, kiện toàn bộ máy, tăng cường năng lực xét xử, đặc biệt là trong các lĩnh vực kinh tế, dân sự, và phòng chống tham nhũng, đáp ứng bối cảnh đất nước đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Hiến pháp năm 2013 là một dấu mốc lớn, khi lần đầu tiên khẳng định rõ: Tòa án nhân dân là cơ quan thực hiện quyền tư pháp, bảo vệ công lý, quyền con người, quyền công dân, lợi ích của Nhà nước và quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Đây là bước phát triển vượt bậc về nhận thức hiến định đối với vị trí, vai trò của ngành Tòa án.

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 (được sửa đổi, bổ sung năm 2020) đã hoàn thiện hệ thống Tòa án theo mô hình bốn cấp: Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp cao, Tòa án nhân dân tỉnh, và Tòa án nhân dân huyện. Luật này không chỉ nhấn mạnh nguyên tắc độc lập xét xử, mà còn mở rộng việc ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường hội nhập quốc tế, tạo nền tảng cho quá trình xây dựng Tòa án điện tử, Tòa án thông minh trong thời kỳ chuyển đổi số.

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024 chính thức có hiệu lực từ ngày 01/01/2025, đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong tiến trình cải cách tư pháp của nước ta.

Cải cách mạng mẽ hệ thống Tòa án để đồng hành cùng với kỷ nguyên vươn mình của đất nước

Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2024 đã xác lập vị thế pháp lý vững chắc cho ngành Tòa án, cụ thể hóa thẩm quyền của Tòa án theo tinh thần Nghị quyết số 27-NQ/TW, đồng thời mở rộng nhiệm vụ như xét xử các vi phạm hành chính. Đặc biệt, Luật khẳng định rõ: Tòa án nhân dân thực hiện quyền tư pháp bao gồm xét xử, ra quyết định giải quyết tranh chấp và vi phạm pháp luật, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trên phạm vi toàn quốc.

 Các đại biểu dự Lễ kỷ niệm

“Một điểm nhấn quan trọng là việc thành lập các Tòa án nhân dân sơ thẩm chuyên biệt trong các lĩnh vực như phá sản, sở hữu trí tuệ, hành chính, kinh tế…, nhằm đáp ứng yêu cầu chuyên môn hóa, nâng cao chất lượng xét xử. Đồng thời, Luật quy định chặt chẽ hơn về cơ chế áp dụng án lệ, góp phần tăng tính nhất quán, nâng cao khả năng dự đoán và sức thuyết phục trong hoạt động tư pháp. Trong gần một năm qua, ngành Tòa án đã chủ động, quyết liệt triển khai đồng bộ các nội dung của Luật. Trên cơ sở Nghị quyết số 81/2025/UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, hệ thống Tòa án đã được kiện toàn gồm 34 Tòa án nhân dân cấp tỉnh và 355 Tòa án nhân dân khu vực, xác định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ nhằm bảo đảm thẩm quyền xét xử thống nhất, liên thông. Quá trình tiếp nhận hồ sơ, trụ sở, tài sản và dữ liệu từ các Tòa án nhân dân cấp huyện được triển khai trật tự, bài bản, bảo đảm không làm gián đoạn hoạt động xét xử. Cùng với đó, ngành Tòa án đã kết thúc mô hình 3 Tòa án nhân dân cấp cao, chuyển chức năng phúc thẩm về các Tòa Phúc thẩm thuộc Tòa án nhân dân tối cao, qua đó tinh gọn bộ máy, giảm tầng nấc trung gian, gắn cải cách tổ chức với nâng cao chất lượng xét xử”, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TANDTC Lê Minh Trí cho biết.

 Các đại biểu chụp ảnh lưu niệm

Hiện nay, Tòa án đã giải quyết một khối lượng khổng lồ các loại vụ án hình sự, dân sự, kinh doanh thương mại, lao động, hành chính…Đặc biệt, nhiều vụ án lớn, phức tạp, dư luận xã hội đặc biệt quan tâm đã được Tòa án xét xử nghiêm minh, kịp thời, thấu tình, đạt lý, qua đó củng cố niềm tin của Nhân dân đối với sự lãnh đạo của Đảng và hiệu lực quản lý của Nhà nước.

Không chỉ có vậy, trong thời gian qua, ngành Tòa án đã có bước tiến quan trọng khi đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, chuyển đổi số, xây dựng Tòa án điện tử, tiến tới Tòa án thông minh, mở rộng dịch vụ công trực tuyến, tăng cường công khai, minh bạch, nâng cao tính hiệu quả và tạo thuận lợi hơn cho Nhân dân trong tiếp cận công lý. Đây là dấu mốc thể hiện sự thích ứng nhanh chóng, kịp thời của ngành Tòa án trước những yêu cầu mới của thời kỳ hội nhập quốc tế và cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

 Đồng chí Nguyễn Hòa Bình, Ủy viên Bộ Chính trị, Phó Thủ tướng Thường trực Chính phủ, nguyên Chánh án Tòa án nhân dân tối cao dự Lễ kỷ niệm

Chánh án TANDTC Lê Minh Trí cũng đã đề ra 4 nhiệm vụ trọng tâm để ngành Tòa án trở thành biểu tượng công lý và trụ cột vững chắc của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Thứ nhất, tiếp tục thực hiện nhất quán các Nghị quyết của Đảng về cải cách tư pháp, trọng tâm là Nghị quyết số 49-NQ/TW về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 và Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Bộ Chính trị về tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045. Ngành Tòa án cần cụ thể hóa các yêu cầu này bằng những chương trình, kế hoạch hành động thiết thực, bảo đảm hoạt động xét xử ngày càng dân chủ, công khai, minh bạch, gắn bó mật thiết với Nhân dân. Đồng thời, tiếp tục kiện toàn tổ chức bộ máy theo tinh thần Nghị quyết số 18-NQ/TW, hướng đến sự tinh gọn, hiệu lực, hiệu quả, phù hợp với yêu cầu phát triển và hội nhập.

Thứ hai, nâng cao hơn nữa chất lượng công tác xét xử, coi đây là nhiệm vụ trung tâm, xuyên suốt. Phải bảo đảm mọi bản án, quyết định của Tòa án đều đúng pháp luật, công minh, nghiêm minh, nhân văn, không để xảy ra oan, sai, không bỏ lọt tội phạm. Đặc biệt, trong bối cảnh tình hình tội phạm ngày càng đa dạng, phức tạp, xuất hiện nhiều loại tội phạm phi truyền thống, xuyên quốc gia, ngành Tòa án cần chủ động đẩy mạnh hợp tác quốc tế, thực thi các cam kết và hiệp định tương trợ tư pháp, kịp thời xử lý các vụ việc liên quan đến tội phạm xuyên biên giới, bảo vệ lợi ích quốc gia, dân tộc và quyền lợi hợp pháp của công dân Việt Nam ở nước ngoài.

 Tại buổi Lễ, thay mặt Lãnh đạo Đảng, Nhà nước đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã trao danh hiệu Anh hùng Lao động đối với Tòa án nhân dân tối cao

Thứ ba, đẩy mạnh chuyển đổi số toàn diện trong ngành Tòa án. Cần tiếp tục xây dựng Tòa án điện tử, Tòa án thông minh, ứng dụng mạnh mẽ các thành tựu khoa học công nghệ hiện đại, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), hệ thống quản lý thông minh để hỗ trợ hoạt động xét xử, quản lý hồ sơ, điều hành công việc. Đây là nhiệm vụ chiến lược để bảo đảm tính công khai, minh bạch, nâng cao hiệu quả hoạt động, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi nhất để Nhân dân tiếp cận công lý. Song song với đó, cần quan tâm đặc biệt đến công tác đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, Thẩm phán, công chức, xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao, có bản lĩnh chính trị vững vàng, chuyên môn nghiệp vụ giỏi, am hiểu pháp luật quốc tế, làm chủ công nghệ hiện đại.

Thứ tư, tiếp tục phát huy truyền thống vẻ vang 80 năm của ngành Tòa án nhân dân, khơi dậy tinh thần đoàn kết, trách nhiệm, kỷ cương, liêm chính, đổi mới, vượt khó, hiệu quả; cổ vũ toàn thể cán bộ, Thẩm phán, công chức, viên chức và người lao động trong toàn ngành nêu cao ý chí quyết tâm, khát vọng vươn lên, sáng tạo không ngừng, hoàn thành xuất sắc mọi nhiệm vụ được giao, góp phần xây dựng và bảo vệ vững chắc Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.

 Tại buổi Lễ, Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân đã trao danh hiệu Huân chương lao động hạng nhất đối với Tòa án nhân dân TP. Hà Nội và Tòa án nhân dân TP. Hồ Chí Minh

Để thực hiện được những nhiệm vụ trọng tâm này, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án TANDTC Lê Minh Trí cũng xác định 4 bài học kinh nghiệm để ngành Tòa án thực sự là hiện thân của lẽ phải, niềm tin và công lý.

Một là, luôn tuyệt đối bám sát sự lãnh đạo của Đảng, quán triệt đầy đủ và cụ thể hóa kịp thời các chủ trương, đường lối vào mọi lĩnh vực công tác xét xử.

Hai là, coi trọng xây dựng đội ngũ cán bộ, Thẩm phán trong sạch, vững mạnh, bản lĩnh, liêm chính, giỏi về chuyên môn nghiệp vụ, tận tụy phục vụ Nhân dân; lấy hiệu quả công tác, sự hài lòng và niềm tin của Nhân dân làm thước đo quan trọng nhất để đánh giá.

Ba là, thường xuyên đổi mới phương thức tổ chức và hoạt động, mạnh dạn áp dụng các giải pháp sáng tạo, linh hoạt, phù hợp với bối cảnh thực tiễn; kiên quyết phòng, chống mọi biểu hiện quan liêu, tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ.

Bốn là, phát huy dân chủ, tăng cường đoàn kết, thống nhất trong toàn ngành; khích lệ tinh thần trách nhiệm, ý chí vượt khó, khát vọng vươn lên để tập hợp sức mạnh tập thể, tạo động lực cho sự phát triển bền vững.

“Từ một thiết chế còn sơ khai, trải qua chiến tranh ác liệt, thời kỳ khôi phục, xây dựng đất nước, công cuộc đổi mới và hội nhập quốc tế, ngành Tòa án nhân dân đã không ngừng trưởng thành và lớn mạnh. Tòa án ngày nay thực sự là “thanh bảo kiếm của công lý”, với đội ngũ Thẩm phán và cán bộ ngày càng bản lĩnh, chuyên nghiệp, liêm chính, đóng góp quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, bảo đảm quyền con người, quyền công dân, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và củng cố niềm tin của Nhân dân đối với Đảng và Nhà nước”, Chánh án TANDTC Lê Minh Trí nhấn mạnh.

TRANG ANH - KHẢI HOÀN

Ảnh: Trang Anh - Khải Hoàn/TCTA