Án lệ về hòa giải tranh chấp sở hữu trí tuệ tại Vương quốc Anh và hàm ý cho Việt Nam

1. Nguyên tắc hòa giải theo Bộ quy tắc Tố tụng Dân sự Vương quốc Anh

Trong nỗ lực thúc đẩy các phương thức giải quyết tranh chấp thay thế, Vương quốc Anh đã ban hành Bộ quy tắc Tố tụng dân sự 1998 (CPR)[2]. Cơ sở pháp lý cho sự ra đời của CPR là Điều 1 Đạo luật Tố tụng dân sự Vương quốc Anh, nhưng chỉ có hiệu lực trên lãnh thổ nước Anh và xứ Wales, không áp dụng ở Scotland và Bắc Ireland.[3] Trên thực tế, đạo luật này chỉ đưa ra điều luật chung, còn các quy định cụ thể điều chỉnh trực tiếp thủ tục tố tụng sẽ được căn cứ theo CPR. Một trong những mục tiêu nền tảng của CPR là ưu tiên phương thức giải quyết tranh chấp phù hợp và tương xứng, hiệu quả về kinh tế, giảm bớt gánh nặng cho tòa án.[4] Nghĩa vụ của các bên là phải hỗ trợ tòa án thực hiện mục tiêu nền tảng. Trên cơ sở đó, CPR khuyến khích đương sự sử dụng phương thức giải quyết tranh chấp thay thế như trọng tài và hòa giải, nếu tòa nhận định đó là hình thức phù hợp và đưa ra đề nghị.[5] Nếu có thỏa thuận về phương thức hòa giải nhưng một bên không tuân thủ khi tranh chấp phát sinh, tòa án có thể hoãn xét xử và yêu cầu các bên tiến hành hòa giải theo đúng thỏa thuận trước khi tiếp tục thụ lý tại tòa.[6]

Công cụ quan trọng nhất để thúc đẩy các bên giải quyết thông qua hòa giải chính là nhóm quy tắc số 44 của CPR. Theo đó, nếu có căn cứ cho rằng một bên đã trốn tránh hoặc từ chối hòa giải mà không có lý do chính đáng, thẩm phán có quyền áp dụng một khoản phạt chi phí tố tụng.[7] Trong trường hợp này, thậm chí bên thắng kiện cũng có thể bị tòa buộc chi trả án phí, như trong vụ Dunnett v Railtrack. Cụ thể, nguyên đơn Dunnett – người sở hữu một chuồng ngựa cạnh đường ray xe lửa – đã khởi kiện công ty đường sắt Railtrack vì lỗi bất cẩn trong xây dựng hàng rào làm chết ngựa của cô. Sau khi thua tại phiên sơ thẩm, Dunnett tiếp tục tiến hành thủ tục kháng cáo. Tòa phúc thẩm đề nghị các bên xem xét phương án hòa giải ngoài tòa nhưng bị đơn Railtrack từ chối. Vụ án được đưa ra xét xử phúc thẩm và nguyên đơn Dunnett tiếp tục thua kiện. Tuy nhiên, tòa đã buộc bên thắng kiện là Railtrack phải chi trả toàn bộ án phí căn cứ theo nhóm quy tắc số 44 CPR bởi không trình bày được lý do chính đáng cho việc từ chối hòa giải. [8]

Tuy nhiên, hòa giải và phương thức giải quyết thay thế khác cũng chỉ được xem là “nửa bắt buộc” (quasi-compulsory), đúng với tinh thần “khuyến khích” của Quy tắc số 1 về mục tiêu nền tảng. Như trong vụ Dunnett kể trên, thẩm phán có quyền phạt án phí với bên từ chối hòa giải, nhưng không thể buộc họ phải hòa giải trước khi đưa ra xét xử.[9] Nguyên tắc này được Tòa Phúc thẩm Vương quốc Anh tái khẳng định trong vụ kiện Halsey v Milton Keynes General NHS rằng tòa án không được buộc hòa giải trái nguyên vọng của các bên do xâm phạm quyền được xét xử công bằng tại Điều 6 Công ước nhân quyền châu Âu.[10] Thậm chí trong vụ này, bên từ chối hòa giải cũng không bị phạt án phí. Phán quyết kể trên thoạt nhìn có vẻ mâu thuẫn với phán quyết của Tòa án Công lý châu Âu về vụ việc tại Italy (xem mục 1). Tuy nhiên, vụ kiện tại Italy có những điểm khác biệt quan trọng đó là, hòa giải được tòa nhận định là giúp tranh chấp được giải quyết nhanh hơn, ít tốn kém hơn, vẫn đảm bảo được quyền lợi chính đáng của các bên, và đặc biệt là có thể thực hiện bằng hình thức trực tuyến.[11] Như vậy, chế tài cho việc từ chối hòa giải chỉ có thể áp dụng đối với vụ việc đáp ứng được một số điều kiện nhất định.

Cũng từ vụ Halsey nói trên, Tòa Phúc thẩm thiết lập hai nguyên tắc:

(1) Không phản hồi lời mời hòa giải, kể cả nếu có lý do chính đáng, sẽ cấu thành căn cứ để phạt án phí.[12]

(2) Để tránh chịu án phí, bên thua kiện có nghĩa vụ chứng minh rằng bên thắng kiện đã từ chối hòa giải mà không có lý do chính đáng.[13]

Nguyên tắc khuyến khích hòa giải của CPR còn được mở rộng ra cả các hệ thống bên ngoài tòa án, đặc biệt là trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ. Hiện nay, tranh chấp giữa nhãn hiệu và tên miền tại Anh bắt buộc phải trải qua thủ tục hòa giải. Cơ sở thực hiện là do khi đăng ký tên miền ‘.uk’ với các đơn vị cung cấp chính thức như Nominet, khách hàng phải xác nhận đồng ý điều khoản giải quyết tranh chấp gồm phương thức hòa giải ngoài tòa.[14]

2. Hòa giải đối với tranh chấp sở hữu trí tuệ ở Anh Quốc qua một số án lệ

Trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, nguyên tắc hòa giải của CPR cũng được áp dụng tương đối rộng rãi. Trước hết, một số vụ kiện sở hữu trí tuệ đã góp phần diễn giải và định hình quan điểm xét xử khi có các yếu tố liên quan đến hòa giải, chẳng hạn như trong tranh chấp Reed Executive Plc, Reed Solutions Plc v Reed Business Information Ltd, Reed Elsevier (Uk) Ltd, Totaljobs.com Ltd. Nguyên đơn là chủ sở hữu nhãn hiệu “REED”, khởi kiện bị đơn với cáo buộc sử dụng trái phép nhãn hiệu của mình trên các cửa sổ quảng cáo pop-up (tự động bật lên) trên website totaljobs.com. [15]  Mặc dù giành chiến thắng ở phiên sơ thẩm, nguyên đơn đã thất bại trong phiên xét xử phúc thẩm. Nguyên đơn tiếp tục yêu cầu Tòa phúc thẩm xem xét áp dụng nhóm quy tắc số 44 CPR về phạt án phí đối với bị đơn do bị đơn đã từ chối hòa giải sau khi kết thúc phiên sơ thẩm. Hơn thế, nguyên đơn còn nỗ lực bác bỏ nguyên tắc về nghĩa vụ chứng minh của bên thua kiện đã được thiết lập trong vụ Halsey. Theo họ, các chứng cứ về việc bị đơn thiếu thiện chí khi từ chối hòa giải được thể hiện trong đối thoại “không phương hại” [16]– vốn là loại tài liệu riêng tư không thể dùng làm chứng cứ tại tòa. Vì lý do đó, nguyên đơn đề nghị tòa miễn cho họ nghĩa vụ chứng minh bằng cách cho phép tiết lộ nội dung đối thoại của hai bên. Tuy nhiên, các thẩm phán trong vụ này đã bác bỏ yêu cầu của nguyên đơn dựa trên hai lập luận chính:

Một là, tòa án không có thẩm quyền với các tài liệu đối thoại “không phương hại” nếu chỉ vì mục đích xác định chi phí tố tụng. Do vậy, việc tiết lộ tài liệu này phải được tất cả các bên chấp thuận.

Hai là, đề nghị hòa giải được đưa ra sau khi nguyên đơn giành chiến thắng tuyệt đối tại phiên sơ thẩm (bản án sơ thẩm xác định toàn bộ hành vi sử dụng dấu hiệu REED của bị đơn, hoặc là xâm phạm nhãn hiệu, hoặc là cạnh tranh không lành mạnh). Điều này đặt bị đơn vào vị thế bất lợi hoàn toàn nếu chấp nhận hòa giải. Hơn nữa, phần lớn chi phí tố tụng phát sinh trước khi có đề nghị hòa giải, nên việc áp dụng khoản phạt là không hợp lý.[17]

Như vậy, tranh chấp nhãn hiệu REED đã một lần nữa khẳng định nghĩa vụ chứng minh thuộc về bên thua kiện nếu muốn áp dụng điều khoản phạt chi phí tố tụng theo CPR. Lập luận của các thẩm phán đồng thời cho thấy thời điểm đưa ra đề nghị hòa giải cũng đóng vai trò quan trọng trong xác định nghĩa vụ. Nếu đề nghị được đưa ra quá muộn, hoặc ở tình thế bất lợi, bên còn lại sẽ có căn cứ chính đáng để từ chối. Điều này thể hiện một trong những nguyên tắc quan trọng của hòa giải là các bên phải bình đẳng về quyền và nghĩa vụ. Mặt khác, đề nghị hòa giải có thể được đưa ra tại bất kỳ thời điểm nào trong quá trình tố tụng, và tòa án có nghĩa vụ tạo điều kiện cho các bên thực hiện. Chẳng hạn, trong vụ Brawley v Marczynski về tranh chấp hợp đồng li-xăng sáng chế, thẩm phán đã cho tạm hoãn phiên tòa khi hai bên đồng ý tham gia hòa giải.[18]

Cần lưu ý rằng, nguyên tắc hòa giải của CPR chỉ quy định nghĩa vụ đối với cơ quan tiến hành tố tụng chứ không áp dụng điều chỉnh hoạt động của các cơ quan khác. Tranh chấp sở hữu trí tuệ ngoài con đường tố tụng, còn có thể giải quyết thông qua quy trình khiếu nại tại cơ quan có thẩm quyền đăng ký bảo hộ; từ đó, hệ quả pháp lý của hòa giải cũng sẽ rất khác nhau phụ thuộc vào cơ quan giải quyết. Quy tắc số 38 của CPR cho phép đương sự rút yêu cầu khởi kiện, và tòa án không có thẩm quyền tiếp tục giải quyết. Theo đó, nếu các bên trong tranh chấp sở hữu trí tuệ đạt được hòa giải thành, bao gồm cả việc rút yêu cầu hủy bỏ văn bằng bảo hộ, tòa án sẽ dừng xem xét vụ việc và công nhận kết quả hòa giải.[19] Tuy nhiên, nếu yêu cầu hủy bỏ văn bằng bảo hộ đang được giải quyết bởi cơ quan đăng ký sở hữu trí tuệ, kết quả hòa giải sẽ không được chấp thuận. Chẳng hạn, trong vụ tranh chấp sáng chế của công ty Farrow System, Văn phòng Sáng chế Vương quốc Anh đã từ chối yêu cầu rút đơn khiếu nại để tiến hành hòa giải. Bởi lẽ, chức năng của cơ quan này là thẩm định sáng chế, hòa giải không có vai trò gì trong việc xác định các điều kiện để sáng chế được bảo hộ.[20]

3. Kết luận

Hòa giải có nhiều ưu thế trong giải quyết tranh chấp về sở hữu trí tuệ, giúp đạt được những kết quả mà các bên cùng có lợi; đồng thời, giảm áp lực đáng kể cho hệ thống tòa án. Chính vì vậy, đây là phương thức ngày càng trở nên phổ biến, được cơ quan tố tụng khuyến khích ở nhiều quốc gia, đặc biệt là Anh và xứ Wales. Tuy nhiên, vướng mắc lớn nhất là hòa giải chỉ có thể tiến hành nếu các bên cùng có thiện chí – điều không dễ đạt được khi tranh chấp đã xảy ra. Mặc dù nguyên tắc của hòa giải là tự nguyện, Bộ quy tắc CPR đã mang đến một cách tiếp cận linh hoạt nhằm ràng buộc các bên ưu tiên lựa chọn hòa giải. Trước hết, lời đề nghị hòa giải từ tòa án sẽ có “sức nặng” để thúc đẩy các bên đồng ý. Quan trọng hơn, chi phí tố tụng trong các vụ án sở hữu trí tuệ thường lớn do tính chất phức tạp và kéo dài. Yếu tố này buộc các bên phải cân nhắc kỹ càng đề nghị hòa giải để tránh thiệt hại thêm về tài chính nếu bị tòa tuyên phạt. Một số án lệ trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ đã góp phần giải thích nguyên tắc của CPR, đảm bảo cho việc áp dụng rõ ràng và minh bạch. Cách tiếp cận của Vương quốc Anh cần được các quốc gia khác xem xét học hỏi nếu muốn áp đặt chế tài cho hòa giải trong lĩnh vực dân sự nói chung. 

ThS. NGUYỄN SƠN HẢI (Giảng viên Trường Đại học Luật, Đại học Huế)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Cheryl H.Agris and others (2011), The Benefits of Mediation and Arbitration for Dispute Resolution in Intellectual Property Law, New York Dispute Resolution Lawyer, Vol.4, No.2.
2. Civil Procedure Act 1997, https://www.legislation.gov.uk/uksi/1998/3132/contents/made, truy cập lần cuối 13/10/2021.
3. Judgment [2004] EWCA Civ 887 Reed Executive Plc, Reed Solutions Plc v Reed Business Information Ltd, Reed Elsevier (Uk) Ltd, Totaljobs.com Ltd.
4. Kevin M.Lemley (2004), I’ll Make Him an Offer He Can’t Refuse: Proposed Model for Alternative Dispute Resolution in Intellectual Property Disputes, Akron Law Review 37(2), 287-328.
5. Manual of Patent Practice, https://www.gov.uk/guidance/manual-of-patent-practice-mopp/section-72-power-to-revoke-patents-on-application#ref72-26, truy cập lần cuối 13/10/2021.
6. Mary Victoria (2006), Mediation of Intellectual Property Disputes, Journal of Intellectual Property Law & Practice, Vol.1, No.6.
7. Nominet Dispute Resolution Service Policy, https://media.nominet.uk/wp-content/uploads/2017/10/17150434/final-proposed-DRS-policy.pdf, truy cập lần cuối 11/10/2021.
8. Pablo Cortes (2015), The Promotion of Civil and Commercial Mediation in the UK, University of Leicester School of Law Research Paper No.15-23.
9. Sue Prince (2020), Encouragement of Mediation in England and Wales Has Been Futile: Is There Now a Role for Online Dispute Resolution in Settling Low-value Claims, International Journal of Law in Context.
10. Susan Corbett (2011), Mediation of Intellectual Property Disputes: A Critical Analysis, New Zealand Business Law Quarterly, Vol.17.
11. The Civil Procedure Rules 1998, https://www.legislation.gov.uk/uksi/1998/3132/contents/made
12. Tony Allen, Dunnett v Railtrack: The Implications, https://www.cedr.com/dunnett-v-railtrack-the-implications/, truy cập lần cuối 12/10/2021.