Quy định của pháp luật về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của đương sự trong vụ việc dân sự và thực tiễn áp dụng

Trong các phương thức giải quyết tranh chấp tại Tòa án đối với các vụ án dân sự thì thỏa thuận luôn là phương án được ưu tiên hàng đầu bởi vì điều quan trọng nhất trong giải quyết các tranh chấp dân sự chính là đạt được thỏa thuận giữa đôi bên. Điều này thể hiện mâu thuẫn giữa đôi bên đã được giải quyết, giữa các bên không còn tranh chấp với nhau. Do đó, khi các đương sự đã thoả thuận được với nhau về việc giải quyết vụ án mà sự thỏa thuận này không trái pháp luật và đạo đức xã hội, Tòa án sẽ công nhận sự thỏa thuận này. Tuy nhiên, sự thỏa thuận này sẽ không được công nhận ngay mà Tòa án sẽ lập biên bản ghi nhận sự thỏa thuận của các đương sự và cho các đương sự một khoảng thời gian để suy nghĩ về nội dung đã thỏa thuận của mình1. Hết thời hạn theo quy định của pháp luật mà không có ai thay đổi ý kiến, Tòa án sẽ ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Khoảng thời gian này có ý nghĩa quan trọng, giúp đôi bên suy nghĩ một lần nữa về ý kiến tại buổi hòa giải và có thời gian để thay đổi ý kiến, đảm bảo quyền lợi của các bên một cách tốt nhất, đảm bảo các đương sự không bị đe dọa, ép buộc khi tham gia thỏa thuận.

Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều trường hợp Thẩm phán đã ban hành Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các bên khi chưa hết thời hạn quy định kể từ ngày hòa giải thành. Việc này đã xâm phạm quyền được thay đổi ý kiến của các đương sự bởi quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự có hiệu lực thi hành ngay, không bị kháng cáo, kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm.

1. Quy định của pháp luật về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự

Theo quy định tại khoản 1 Điều 212 BLTTDS 2015: “Hết thời hạn 07 ngày, kể từ ngày lập biên bản hòa giải thành mà không có đương sự nào thay đổi ý kiến về sự thỏa thuận đó thì Thẩm phán chủ trì phiên hòa giải hoặc một Thẩm phán được Chánh án Tòa án phân công phải ra quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự”.

Như vậy thời hạn 07 ngày kể từ ngày hòa giải thành này được hiểu như thế nào?

Thời hạn2 07 ngày này là khoảng thời gian được xác định từ thời điểm bắt đầu thời hạn đến thời điểm kết thúc 07 ngày. Trong trường hợp hòa giải thành thời điểm bắt đầu thời hạn được xác định là ngày ngày Tòa án lập biên bản ghi nhận sự thỏa thuận của các đương sự .

Thứ nhất, về xác định ngày bắt đầu thời hạn: Theo khoản 2 Điều 147 BLDS 2015 về thời điểm bắt đầu thời hạn: “Khi thời hạn được xác định bằng ngày, tuần, tháng, năm thì ngày đầu tiên của thời hạn không được tính mà tính từ ngày tiếp theo liền kề ngày được xác định”. Trong trường hợp hòa giải thành thời hạn được xác định là 07 ngày kể từ ngày hòa giải thành. Do đó, ngày hòa giải thành không được tính là ngày đầu tiên của thời hạn này mà được xem là ngày xác định, ngày tiếp theo của ngày hòa giải thành được tính là ngày đầu tiên của thời hạn.

Ví dụ, vụ án tranh chấp hợp đồng vay tài sản giữa ông Nguyễn Văn A với ông Nguyễn Văn B được hòa giải thành ngày 10/01/2023. Thì ngày 10/01/2023 không được tính là ngày đầu tiên của thời hạn 07 ngày, mà ngày tiếp theo là ngày 11/01/2023 được tính là ngày đầu tiên.

Thứ hai, về xác định ngày kết thúc thời hạn: Kể từ ngày đầu tiên của thời hạn, tính tiếp đến 24 giờ ngày thứ 07 của thời hạn được xác định là thời điểm kết thúc của thời hạn này3.

Như trường hợp ví dụ trên đề cập, vụ án được hòa giải thành vào ngày 10/01/2023, ngày đầu tiên của thời hạn 07 ngày được xác định là ngày 11/01/2023 và đến 24 giờ 00 phút ngày 17/01/2023 được xem như kết thúc thời hạn 07 ngày. Thẩm phán có thể ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự vào ngày 18/01/2023.

Bên cạnh đó, có một số trường hợp khi ngày cuối cùng của thời hạn là ngày nghỉ cuối tuần hoặc ngày nghỉ lễ thì thời hạn kết thúc tại thời điểm kết thúc ngày làm việc tiếp theo ngày nghỉ đó4.

Như trong tình huống trên, trường hợp vụ án tranh chấp được hòa giải thành vào một ngày khác ví dụ như ngày 16/01/2023 thì đến ngày 23/01/2023 ngày thứ 07 của thời hạn. Tuy nhiên, ngày 23/01/2023 là ngày nghỉ của kỳ nghỉ lễ tết nguyên đán năm 20235. Do đó thời hạn được kết thúc vào ngày làm việc tiếp theo sau kỳ nghỉ lễ là ngày 27/01/2023. Sau ngày 27/01/2023 Tòa án mới có thể ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự.

- Thứ ba, về tính liên tục của thời hạn: Thời hạn 07 ngày được tính từ ngày đầu tiên của thời hạn và tính liên tục đến ngày thứ bảy, không trừ ngày nghỉ cuối tuần, ngày nghỉ lễ. Vì theo quy định hiện nay là 07 ngày, không phải 07 ngày làm việc và quy định này là phù hợp không xâm phạm quyền lợi của đương sự. Vì ý nghĩa của thời hạn 07 ngày này là cho các bên đương sự có một khoản thời gian để suy nghĩ lại về những nội dung mà mình đã thỏa thuận. Dù vào các ngày nghỉ cuối tuần đương sự không thể đến Tòa án để nộp đơn yêu cầu thay đổi nội dung thỏa thuận được nhưng vẫn có thể suy nghĩ, soạn thảo đơn, chuẩn bị tài liệu để đến ngày làm việc tiếp theo sẽ có thể đến Tòa án để nộp đơn.

Nhìn chung, BLTTDS đã quy định rất cụ thể về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Trên thực tế, hầu hết các Thẩm phán đều đảm bảo về mặc thời hạn này khi ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự. Nhưng trong các kỳ nghỉ lễ, có một số trường hợp các Thẩm phán xác định sai ngày kết thúc của thời hạn dẫn đến việc ban hành Quyết định khi chưa hết thời hạn 07 ngày.

2. Thực trạng áp dụng quy định về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự trong các vụ án dân sự vào các kỳ nghỉ lễ năm 2023

2.1. Xác định thời hạn ban hành Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự vào kỳ nghỉ lễ tết dương lịch năm 2023

Kỳ nghỉ tết dương lịch năm 2023 bao gồm ngày nghỉ cuối tuần gồm 03 ngày (từ ngày 31/12/2022 đến hết ngày 02/01/2023)

Trong kỳ nghỉ này, các vụ án được hòa giải thành vào ngày 23/12/2022, thì thời hạn 07 ngày kết thúc vào ngày 30/12/2022. Sau kỳ nghỉ lễ, quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành vào ngày làm việc đầu tiên 03/01/2023 là phù hợp quy định.

Đối với những vụ án được hòa giải thành vào ngày 26/12/2022 thì ngày thứ 07 kể từ ngày hòa giải thành được xác định là ngày 02/01/2023 thuộc kỳ nghỉ lễ tết dương lịch, do đó ngày cuối cùng của thời hạn được xác định là ngày 03/01/2023 - ngày làm việc đầu tiên sau kỳ nghỉ lễ. Do đó, đối với các vụ việc này quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành vào ngày 04/01/2023 mới phù hợp, các quyết định ban hành vào ngày 03/01/2023 là vi phạm về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự

Theo số liệu được cập nhật tại trang Công bố bản án của Tòa án nhân dân tối cao vào ngày 03/01/2023 có 27 quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được công bố. Trong đó có 18 quyết định vi phạm về thời hạn và 19 quyết định phù hợp với quy định về thời hạn. Các quyết định vi phạm về thời hạn chiếm tỷ lệ gần 48,6%.

2.2. Xác định thời hạn ban hành Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự vào Kỳ nghỉ lễ tết nguyên đán năm 2023

Kỳ nghỉ lễ tết nguyên đán năm 2023 gồm 07 ngày (từ ngày 20/01/2023 đến ngày 26/01/2023)

Trong kỳ nghỉ này các vụ án được hòa giải thành vào ngày 12/01/2023 thì ngày thứ 07 kết thúc vào ngày 19/01/2023. Do sau ngày 19/01/2023 là các ngày nghỉ nên quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành vào ngày làm việc đầu tiên sau kỳ nghỉ lễ là ngày 27/01/2023 không vi phạm về thời hạn. Đối với các vụ án được hòa giải thành từ ngày 13/01/2023 đến ngày 19/01/2023 thì ngày thứ 7 của thời hạn còn trong kỳ nghỉ lễ nên ngày cuối cùng của thời hạn được xác định là ngày 27/01/2023 - ngày làm việc đầu tiên sau kỳ nghỉ lễ. Do đó đối với các vụ án này quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành sau ngày 27/01/2023 là phù hợp, các quyết định ban hành ngày 27/01/2023 là vi phạm về thời hạn.

Theo thống kê tại trang Công bố bản án của Tòa án nhân dân tối cao vào ngày 27/01/2023 có 24 quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được công bố. Trong đó có 16 quyết định vi phạm về thời hạn và 8 quyết định phù hợp với quy định về thời hạn. Các quyết định vi phạm về thời hạn chiếm tỷ lệ gần 66,7%.

2.3. Xác định thời hạn ban hành Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự vào Kỳ nghỉ lễ giỗ tổ Hùng Vương, ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng và Quốc tế lao động năm 2023

Kỳ nghỉ lễ giỗ tổ Hùng Vương, ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng và Quốc tế lao động năm 2023 gồm 5 ngày (Từ ngày 29/4/2023 đến ngày 03/5/2023)

Trong kỳ nghỉ này các vụ án được hòa giải thành vào ngày 21/4/2023 thì ngày thứ 07 kết thúc vào ngày 28/4/2023. Do sau ngày 28/4/2023 là các ngày nghỉ nên quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành vào ngày làm việc đầu tiên sau kỳ nghỉ lễ là ngày 04/5/2023 không vi phạm về thời hạn. Đối với các vụ án được hòa giải thành từ ngày 24/4/2023 đến ngày 26/4/2023 thì ngày thứ 07 của thời hạn còn trong kỳ nghỉ lễ nên ngày cuối cùng của thời hạn được xác định là ngày 04/5/2023 - ngày làm việc đầu tiên sau kỳ nghỉ lễ. Do đó đối với các vụ án này quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được ban hành ngày 05/5/2023 là phù hợp, các quyết định ban hành ngày 04/5/2023 là vi phạm về thời hạn.

Theo thống kê tại trang Công bố bản án của Tòa án nhân dân tối cao vào ngày 04/5/2023 có 46 quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự được công bố. Trong đó có 25 quyết định vi phạm về thời hạn và 21 quyết định phù hợp với quy định về thời hạn. Các quyết định vi phạm về thời hạn chiếm tỷ lệ gần 54,3%.

Tóm lại, pháp luật dân sự đã quy định rất rõ về thời hạn ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự, cụ thể về số ngày, cách xác định thời điểm bắt đầu, thời điểm kết thúc của thời hạn và các trường hợp khi ngày cuối cùng của thời hạn thuộc các ngày nghỉ cuối tuần, ngày nghỉ lễ. Hầu hết các Thẩm phán đều ban hành các quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự đảm bảo về thời hạn, đúng quy định của bộ luật tố tụng dân sự. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn còn tồn tại nhiều trường hợp ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự không đảm bảo đủ thời hạn kể từ ngày hòa giải thành do các Thẩm phán không chú ý đến trường hợp ngày cuối cùng của thời hạn thuộc ngày nghỉ. Dù số liệu theo khảo sát của bài viết chưa thật sự chính xác (vì số liệu cập nhật trên trang công bố bản án, vào thời điểm truy cập có nhiều quyết định chưa được công bố) nhưng qua đó cũng phản ánh thực tế có quyết định ban hành vi phạm về thời hạn, và số lượng vi phạm tương đối nhiều, tỷ lệ quyết định ban hành có vi phạm về mặt thời hạn sau các kỳ nghỉ lễ đều khoảng 50%. Bên cạnh đó bài viết chỉ cập nhật số liệu đối với các Quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự trong vụ án dân sự. Trên thực tế đối với các vụ án hôn nhân và gia đình, số lượng các Quyết định công nhận thuận tình ly hôn và sự thỏa thuận của các đương sự có vi phạm về thời hạn ban hành quyết định có thể nhiều hơn rất nhiều. Đây là con số rất đáng báo động. Do đó, các Thẩm phán cần thận trọng hơn về vấn đề thời hạn khi ban hành quyết định công nhận sự thỏa thuận của các đương sự đặc biệt là sau các kỳ nghỉ lễ để đảm bảo không xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của các đương sự.

LÊ THỊ KIỀU DIỄM (TAND thành phố Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa)