Việc tranh chấp lối đi chung là đất công không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án

Căn cứ theo Điều 234 Luật Đất đai 2024 quy định về thẩm quyền giải quyết tranh chấp đất đai như sau:

“1. Tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp hoặc một trong các bên tranh chấp có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở, ... hoặc có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 137 của Luật này và tranh chấp về tài sản gắn liền với đất thì do Tòa án giải quyết.

2. Tranh chấp đất đai mà các bên tranh chấp không có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất, Giấy chứng nhận quyền sở hữu nhà ở và quyền sử dụng đất ở, ... hoặc không có một trong các loại giấy tờ quy định tại Điều 137 của Luật này thì các bên tranh chấp được lựa chọn một trong hai hình thức giải quyết tranh chấp đất đai theo quy định sau đây:

a) Nộp đơn yêu cầu giải quyết tranh chấp tại Ủy ban nhân dân cấp có thẩm quyền theo quy định tại khoản 3 Điều này;

b) Khởi kiện tại Tòa án có thẩm quyền theo quy định của pháp luật về tố tụng dân sự”.

Theo đó, tại khoản 2 cho thấy người dân có quyền lựa chọn Tòa án hoặc UBND ngay cả khi không có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Tuy nhiên, cách hiểu này không áp dụng cho mọi trường hợp, đặc biệt là tranh chấp liên quan đến đất công hoặc đất không có chủ thể sử dụng hợp pháp. Nếu lối đi chung là đất công cộng do Nhà nước quản lý, chưa giao cho ai sử dụng hoặc chưa công nhận cho cá nhân, tổ chức nào thì không phát sinh quyền sử dụng cá nhân. Khi đó, không thể coi đây là tranh chấp quyền sử dụng đất giữa các chủ thể theo luật dân sự.

Ngoài ra, Điều 235 Luật Đất đai 2024 quy định, trước khi đưa tranh chấp ra cơ quan có thẩm quyền, bắt buộc phải hòa giải tại UBND cấp xã. Nếu là đất công thì chỉ có thể xử lý bằng con đường hành chính, vì không có chủ thể có Giấy chứng nhận hay quyền sử dụng đất và không có cơ sở khởi kiện ra Tòa theo Luật tố tụng dân sự. Cho nên, Tòa án sẽ từ chối thụ lý nếu các bên tranh chấp không có giấy tờ chứng minh quyền sử dụng đất hợp pháp và phần đất đó do Nhà nước quản lý.

Tiếp theo, về bản chất pháp lý của đất công:

Đất công là tài sản công, thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước quản lý (Điều 53 Hiến pháp 2013, Điều 4 Luật Đất đai 2024). Người dân không có quyền sở hữu hay sử dụng riêng phần đất này nếu chưa được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất. Cho nên, không thể phát sinh tranh chấp dân sự về quyền sử dụng đất nếu không có quyền sử dụng. Trường hợp xảy ra lấn chiếm, cản trở đi lại trên đất công thì đây là hành vi vi phạm pháp luật hành chính, phải được xử lý bởi cơ quan hành chính (UBND các cấp, Thanh tra địa chính...).

 Do đó, trong 02 vụ án trên, các nguyên đơn không có quyền khởi kiện theo các điều 186, 187 BLTTDS 2015, vì đất tranh chấp là đường chung, thuộc quyền quản lý của Nhà nước. Khi nhận đơn khởi kiện, Thẩm phán phải trả lại đơn theo quy định tại điểm a, điểm đ khoản 1 Điều 192 BLTTDS 2015.

Trường hợp trong quá trình thụ lý để giải quyết mới xác định được đây là đất công, do UBND các cấp quản lý thì Thẩm phán phải ra quyết định đình chỉ giải quyết vụ án theo điểm g khoản 1 Điều 217 BLTTDS 2015 và hướng dẫn các đương sự làm đơn đề nghị tới UBND cấp có thẩm quyền giải quyết khi thấy có hành vi xâm phạm quyền sử dụng, cản trở giao thông công cộng. Việc chính quyền địa phương không xử lý vi phạm hành chính, không áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả và cưỡng chế trả lại hiện trạng đường đi mà hướng dẫn các đương sự khởi kiện ra Tòa là không đúng chức trách, nhiệm vụ được giao.

Về tranh chấp về quyền có lối đi qua thì Tòa án chỉ thụ lý khi chủ sở hữu có bất động sản bị vây bọc bởi các bất động sản của các chủ sở hữu khác mà không có hoặc không đủ lối đi ra đường công cộng, có quyền yêu cầu chủ sở hữu bất động sản vây bọc dành cho mình một lối đi hợp lý trên phần đất của họ theo quy định tại khoản 1 Điều 254 BLDS 2015.

Nói tóm lại, Tòa án không có thẩm quyền giải quyết tranh chấp lối đi nếu phần đất đó là đất công, chưa được cấp hay ghi nhận quyền sử dụng cho cá nhân, tổ chức nào. Bản chất tranh chấp là sử dụng đất công cộng, cần cơ quan quản lý đất đai xử lý theo thủ tục hành chính. Thẩm quyền giải quyết thuộc UBND các cấp. Nếu không đồng ý với quyết định hành chính thì mới có thể khởi kiện vụ án hành chính ra Tòa án (không phải vụ án dân sự).

Trên đây là quan điểm của tác giả, rất mong nhận được ý kiến đóng góp của đồng nghiệp và bạn đọc.

DƯƠNG TRỌNG HUY ( Tòa án quân sự Quân chủng Hải quân )

Ảnh minh họa - Nguồn: Internet.