Sử dụng ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án để tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự trong hoạt động xét xử của Tòa án - Một số vấn đề cần lưu ý

Đặt vấn đề

Trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trên toàn quốc, ngành Tòa án cũng không nằm ngoài xu thế hiện đại hóa nhằm nâng cao hiệu quả công tác và đáp ứng yêu cầu ngày càng cao. Một trong những công việc thường xuyên, quan trọng nhưng tốn nhiều thời gian và nhân lực là việc tra cứu các bản án có nội dung tương tự như là cách để Thẩm phán nghiên cứu, tham khảo khi giải quyết vụ án, đảm bảo tính thống nhất trong áp dụng pháp luật. Trong thực tiễn hoạt động của Tòa án hiện nay, các Thẩm phán có thể tổng hợp các bản án có nội dung tương tự với “từ khoá” nhất định mà người dùng đặt ra. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp việc sử dụng phần mềm Trợ lý ảo Tòa án chưa đem lại kết quả mong muốn do hạn chế về nguồn dữ liệu được cung cấp. Do đó, việc sử dụng ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) khác như ChatGPT, đã mở ra một hướng đi mới trong công tác hỗ trợ việc xét xử cho Thẩm phán. Khẳng định sự kết hợp hài hòa giữa công nghệ và yếu tố con người chính là chìa khóa tạo nên thành công trong việc hiện đại hóa ngành Tòa án hiện nay.

1. Sự cần thiết khi sử dụng ChatGPT bên cạnh sử dụng Trợ lý ảo Tòa án để tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự

Hiện nay, việc nghiên cứu các bản án có quan hệ pháp luật tranh chấp hoặc nội dung vụ án có nội dung tương tự là công việc mà Thẩm phán cần thiết phải làm trong công tác xét xử, nhất là đối với các vụ án có tính chất phức tạp. Với nội dung này, Thẩm phán hoàn toàn có thể sử dụng phần mềm Trợ lý ảo Tòa án. Đây là một một ứng dụng công nghệ hiện đại được thiết kế riêng cho ngành Tòa án, nhằm hỗ trợ Thẩm phán, cán bộ Tòa án trong công tác xét xử thông qua việc tự động hóa các quy trình tra cứu, tổng hợp và phân tích dữ liệu pháp lý. Về ưu điểm, Trợ lý ảo Tòa án giúp tối ưu hóa quá trình nghiên cứu pháp lý bằng cách đề xuất các bản án có nội dung tương tự hoặc liên quan một cách nhanh chóng và chính xác, góp phần tạo điều kiện thuận lợi cho Thẩm phán, cán bộ Tòa án tiếp cận nhanh chóng các nguồn dữ liệu pháp lý phong phú, hỗ trợ ra quyết định đúng đắn, kịp thời và có căn cứ pháp luật vững chắc. Tuy nhiên, phần mềm Trợ lý ảo Tòa án cũng tồn tại những hạn chế nhất định liên quan đến cơ sở dữ liệu. Hiệu quả tra cứu phụ thuộc phần lớn vào chất lượng và độ phong phú của cơ sở dữ liệu bản án mà phần mềm sử dụng. Nếu cơ sở dữ liệu chưa được cập nhật kịp thời hoặc chưa đầy đủ, phần mềm có thể không phản ánh hết các bản án mới hoặc các thay đổi pháp luật, ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của kết quả tra cứu. Hoặc là hạn chế về yêu cầu kỹ năng sử dụng và nhập liệu của người dùng. Để đạt được kết quả chính xác, người dùng cần có kỹ năng nhập liệu và đặt câu hỏi phù hợp. Những sai sót hoặc thiếu chính xác trong quá trình nhập dữ liệu có thể dẫn đến kết quả tra cứu không đúng mục tiêu, gây khó khăn trong việc tham khảo và áp dụng pháp luật.

Từ những ưu điểm và hạn chế của phần mềm Trợ lý ảo Tòa án thông qua kết quả sử dụng trong thời gian qua, cho thấy việc sử dụng ChatGPT là sự bổ sung cần thiết cho Thẩm phán, cán bộ Tòa án khi cần tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự. ChatGPT là một mô hình ngôn ngữ tiên tiến được phát triển bởi OpenAI, dựa trên kiến trúc trí tuệ nhân tạo (AI) hiện đại gọi là mạng nơ-ron sâu (deep neural networks). Được huấn luyện trên một khối lượng lớn dữ liệu văn bản đa dạng, ChatGPT có khả năng hiểu và xử lý ngôn ngữ tự nhiên, từ đó tạo ra các phản hồi thông minh và linh hoạt dựa trên yêu cầu của người dùng.

Với khả năng tương tác như một trợ lý ảo, ChatGPT có thể hỗ trợ nhiều lĩnh vực khác nhau, trong đó có lĩnh vực pháp lý. Công cụ này hỗ trợ Thẩm phán, hoặc cán bộ Tòa án như: Thư ký Tòa án, Thẩm tra viên… trong việc tra cứu và tổng hợp các bản án có tình tiết, nội dung tương tự với vụ án đang giải quyết. Nhờ khả năng hiểu và phân tích ngữ nghĩa của văn bản pháp lý, ChatGPT giúp rút ngắn thời gian tìm kiếm, nâng cao tính chính xác trong quá trình tham khảo, từ đó góp phần hỗ trợ việc ra quyết định đúng đắn, hợp pháp và phù hợp thực tiễn. Điều này đặc biệt quan trọng khi xét xử các vụ án có tính chất phức tạp hoặc tranh chấp pháp lý chưa có án lệ điều chỉnh, nơi sự khác biệt về lập luận pháp lý có thể dẫn đến kết quả xét xử khác nhau. ChatGPT có khả năng tổng hợp các luận cứ pháp lý được sử dụng trong các bản án tương tự, chỉ ra điểm đồng thuận và khác biệt, giúp Thẩm phán có cái nhìn tổng quan, sâu sắc hơn về quan điểm xét xử. Khả năng này hỗ trợ đắc lực trong việc xây dựng lập luận pháp lý chặt chẽ, tránh sự rời rạc, thiếu logic trong bản án.

          Với khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên vượt trội, ChatGPT không chỉ đọc hiểu mà còn phân tích và so sánh ngữ nghĩa giữa các văn bản. Người dùng có thể nhập tóm tắt ngắn gọn nội dung vụ án hoặc trích dẫn các đoạn văn bản quan trọng để ChatGPT dựa vào đó đề xuất các bản án tương tự dựa trên lập luận pháp lý, tình tiết vụ việc và kết quả giải quyết. Công cụ này không chỉ liệt kê mà còn tổng hợp các lập luận pháp lý, chỉ ra điểm tương đồng và khác biệt giữa vụ án hiện tại với các án lệ tham khảo, từ đó giúp cán bộ Tòa án có cơ sở toàn diện và rõ ràng để xác định hướng giải quyết vụ việc. Ngoài ra, ChatGPT còn hỗ trợ xây dựng các đoạn lập luận hoặc cấu trúc nhận định trong bản án, góp phần tiết kiệm thời gian và đảm bảo tính chặt chẽ về mặt lý luận pháp luật.

Ví dụ minh họa:

Giả sử một vụ án tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất có nội dung như sau: Ông A và bà B ký hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất bằng giấy viết tay, không công chứng, không đăng ký sang tên. Sau đó, ông A phát hiện bà B đã bán đất cho người thứ ba và khởi kiện yêu cầu tuyên hợp đồng chuyển nhượng vô hiệu, trả lại đất.

Người dùng tiến hành tra cứu bằng ChatGPT với câu hỏi:

"Cho tôi các bản án điển hình về tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất viết tay, không công chứng và không sang tên, có tranh chấp với người thứ ba."

ChatGPT có thể trả về danh sách bản án tiêu biểu như sau:

- Bản án số 551/2023/DS-PT của Tòa án nhân dân tỉnh Kiên Giang, vụ án xác định hợp đồng chuyển nhượng bằng giấy viết tay không công chứng vô hiệu và bảo vệ quyền lợi của người thứ ba đã mua lại đất hợp pháp.
(Link tải bản án: lawnet.vn)

- Tổng hợp 20 bản án công nhận hiệu lực hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất viết tay từ các Tòa án nhân dân các cấp, giúp tham khảo đa dạng quan điểm xét xử. (Nguồn: Luật sư FDVN)

- Bản án số 39/2018/DS-PT của Tòa án nhân dân tỉnh Lạng Sơn về tranh chấp quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền, làm rõ các quy định pháp luật liên quan đến giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. (Link tham khảo: diendanngheluat.vn)

Việc ứng dụng ChatGPT trong tra cứu và tổng hợp bản án tương tự đã chứng minh nhiều lợi ích thiết thực trong thời gian qua. Công cụ này góp phần nâng cao chất lượng nhận định pháp lý trong bản án, nhờ việc gợi ý các lập luận chặt chẽ, nhất quán và đã được thực tiễn kiểm nghiệm. Bên cạnh đó, việc sử dụng ChatGPT còn hỗ trợ Thẩm phán, cán bộ Tòa án tiếp cận nhanh chóng với công nghệ số, góp phần hình thành năng lực số và nâng cao hiệu quả công tác chuyên môn trong giai đoạn chuyển đổi số ngành Tòa án. Ngoài ra, tính khả thi của việc ứng dụng ChatGPT trong tra cứu và tổng hợp bản án tương tự còn được đảm bảo khi ChatGPT hiện có thể sử dụng miễn phí hoặc phiên bản nâng cao với chi phí hợp lý, hoạt động trên đa nền tảng, không đòi hỏi cài đặt phức tạp. Công nghệ mã hóa hỗ trợ bảo mật dữ liệu phù hợp với yêu cầu của ngành, đồng thời công cụ hoạt động liên tục 24/7, đáp ứng nhu cầu nghiên cứu linh hoạt của Thẩm phán, cán bộ Tòa án tại các Tòa án hiện nay.

2. Sử dụng kết hợp ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự để đạt hiệu quả tối ưu

Như đã trình bày, trong tiến trình chuyển đổi số ngành Tòa án nhân dân, việc ứng dụng các công cụ công nghệ thông minh đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao chất lượng xét xử, đảm bảo tính thống nhất trong áp dụng pháp luật. Đặc biệt, việc tra cứu, tổng hợp các bản án có nội dung tương tự là một bước không thể thiếu nhằm bảo đảm lập luận pháp lý có căn cứ, nhất quán, và phù hợp với thực tiễn. Hiện nay, hai công cụ được quan tâm ứng dụng trong công việc này là phần mềm Trợ lý ảo Tòa án và ChatGPT. Mỗi công cụ đều có những ưu thế và giới hạn nhất định. Tuy nhiên, nếu biết kết hợp một cách khoa học và hợp lý; thực hiện có định hướng và đúng kỹ thuật, hai công cụ này sẽ bổ trợ cho nhau, khắc phục nhược điểm của từng công cụ riêng lẻ, tạo nên một quy trình tra cứu hiệu quả, an toàn và giàu giá trị tham khảo phục vụ hoạt động xét xử. Đây cũng là một hướng tiếp cận hiệu quả trong hoạt động xét xử.

Xét về bản chất và chức năng riêng biệt của từng công cụ. Phần mềm Trợ lý ảo Tòa án là một ứng dụng nội bộ, được xây dựng trên cơ sở kết nối trực tiếp với cơ sở dữ liệu bản án hợp pháp từ hệ thống Tòa án nhân dân tối cao. Với thiết kế chuyên biệt phục vụ công tác xét xử, phần mềm này có độ tin cậy cao, giúp truy xuất nhanh chóng các bản án đã được công khai. Đây là công cụ có tính định hướng rõ ràng, phù hợp với quy trình nghiệp vụ truyền thống. Thẩm phán có thể sử dụng công cụ này để tìm ra danh sách bản án có nội dung tương tự, được trích lọc theo tình tiết vụ việc, tội danh, quan hệ pháp luật hoặc kết quả giải quyết. Trợ lý ảo Tòa án là nguồn dữ liệu đầu vào chính thống, bảo đảm tính pháp lý, phù hợp với yêu cầu nghiệp vụ. Thẩm phán có thể sử dụng công cụ này để tìm ra danh sách bản án có nội dung tương tự, được trích lọc theo tình tiết vụ việc, tội danh, quan hệ pháp luật hoặc kết quả giải quyết. Trong khi đó, ChatGPT lại có khả năng xử lý văn bản tự nhiên linh hoạt, không giới hạn ở nguồn dữ liệu bản án đã được mã hóa theo định dạng cố định, mà có thể hiểu, phân tích và so sánh ngữ nghĩa trong các văn bản đầu vào mà người dùng cung cấp. Cho nên, ChatGPT có thể được sử dụng như một công cụ bổ trợ để phân tích sâu các bản án đã được lọc – làm rõ điểm tương đồng, khác biệt, lập luận pháp lý, quan điểm xét xử, hoặc đề xuất cấu trúc nhận định cho vụ án đang giải quyết.

Xét về mối liên hệ và khả năng hỗ trợ bổ sung giữa hai công cụ, nếu chỉ sử dụng riêng Trợ lý ảo Tòa án, người dùng có thể gặp khó khăn khi bản án cần tra cứu có cách diễn đạt khác biệt, thiếu trùng khớp từ khóa, hoặc liên quan đến các tình huống pháp lý chưa được mã hóa thống nhất. Ngược lại, nếu chỉ dựa vào ChatGPT, độ tin cậy và tính chính thống của dữ liệu có thể chưa được đảm bảo, đặc biệt khi không kiểm chứng qua nguồn bản án chính thức.

Việc kết hợp hai công cụ sẽ giúp giải quyết được điểm nghẽn, đó là: Trợ lý ảo Tòa án đóng vai trò bộ lọc chính thống, giúp xác minh và truy xuất bản án được công bố trên hệ thống tư pháp, đảm bảo độ chính xác về mặt pháp lý, phù hợp với yêu cầu nghiệp vụ xét xử. Còn ChatGPT đóng vai trò công cụ hỗ trợ phân tích chuyên sâu, giúp người dùng nhận diện được các tình tiết pháp lý tương đồng dù không trùng khớp tuyệt đối về câu chữ, đồng thời đề xuất các hướng tiếp cận đa chiều, hỗ trợ soạn thảo luận cứ và lập luận pháp lý. Ngoài ra, sự kết hợp hai công cụ này mang lại hiệu quả rõ rệt trong các tình huống pháp lý phức tạp, khi Thẩm phán, cán bộ Tòa án cần nhanh chóng xác định các bản án tham khảo phù hợp để đối chiếu và xây dựng quan điểm xử lý vụ việc. Ví dụ, trong các vụ tranh chấp về hợp đồng viết tay, quyền sử dụng đất chưa sang tên, hay tranh chấp dân sự có yếu tố mới, ChatGPT có thể giúp "gợi mở" vấn đề, trong khi Trợ lý ảo giúp "xác thực" lại kết quả từ nguồn chính thống.

     Như vậy, có thể khẳng định rằng việc kết hợp sử dụng ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án trong quá trình tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự là một hướng đi phù hợp trong giai đoạn chuyển đổi số ngành Tòa án. Khi được phối hợp sử dụng hợp lý, hai công cụ này có thể hỗ trợ tích cực cho Thẩm phán, Thư ký trong việc nâng cao chất lượng xét xử, tiết kiệm thời gian nghiên cứu hồ sơ và bảo đảm sự thống nhất trong áp dụng pháp luật. Trong tương lai, cùng với việc hoàn thiện hành lang pháp lý về ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong lĩnh vực tư pháp, sự tích hợp sâu hơn giữa các công cụ AI và hệ thống dữ liệu ngành sẽ là bước tiến quan trọng, góp phần xây dựng nền tư pháp hiện đại, công khai, minh bạch và hiệu quả.

3. Một số vấn đề cần lưu ý về sử dụng ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án và cách đặt câu lệnh, từ khóa để tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự

3.1. Một số vấn đề cần lưu ý về sử dụng ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án

 * Những lưu ý khi sử dụng ứng dụng ChatGPT

  Trong công tác xét xử, việc sử dụng ChatGT để tra cứu và tổng hợp bản án có nội dung tương tự, mang đến nhiều tiện ích thiết thực, nhất là trong bối cảnh chuyển đổi số đang diễn ra mạnh mẽ trong ngành Tòa án. Tuy nhiên, để khai thác hiệu quả công cụ này, Thẩm phán, cán bộ Tòa án cũng cần nhận thức rõ những giới hạn và lưu ý quan trọng liên quan đến tính chính xác, giá trị pháp lý cũng như vấn đề bảo mật thông tin. Trước hết, cần khẳng định rằng, ChatGPT không truy cập trực tiếp vào cơ sở dữ liệu bản án chính thức của Tòa án nhân dân tối. Những thông tin mà công cụ này cung cấp, bao gồm cả bản án tương tự hay lập luận pháp lý được trích dẫn, chủ yếu dựa vào dữ liệu mở hoặc thông tin người dùng cung cấp. Do đó, các kết quả tra cứu chỉ có giá trị tham khảo, hoàn toàn không có tính ràng buộc pháp lý. Điều này đòi hỏi người dùng, đặc biệt là Thẩm phán, cán bộ Tòa án, phải thận trọng trong việc kiểm chứng lại thông tin thông qua các nguồn chính thống, để đảm bảo sự chuẩn xác và khách quan trong quá trình ra quyết định. Bên cạnh đó, ChatGPT là một mô hình trí tuệ nhân tạo hoạt động dựa trên khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên, chứ không phải là một chủ thể có tư duy pháp lý. Vì vậy, đôi khi công cụ này có thể đưa ra những lập luận nghe có vẻ hợp lý nhưng thực chất không đúng với tinh thần pháp luật hiện hành hoặc không phản ánh đúng thực tiễn xét xử. Trong những trường hợp như vậy, người sử dụng là Thẩm phán, cán bộ Tòa án cần giữ được tư duy phản biện, không tuyệt đối hóa vai trò của công cụ, mà xem đó là một kênh hỗ trợ nhằm mở rộng góc nhìn, tham khảo đa dạng quan điểm xét xử, từ đó hoàn thiện lập luận pháp lý trong từng vụ việc cụ thể.

Ngoài ra, cũng cần lưu ý rằng, để ChatGPT hoạt động hiệu quả, Thẩm phán, cán bộ Tòa án cần trình bày thông tin đầu vào một cách rõ ràng, súc tích và có trọng tâm. Thay vì nhập toàn bộ nội dung hồ sơ, việc cung cấp tóm tắt vụ án hoặc các đoạn trích dẫn quan trọng sẽ giúp công cụ nhận diện được bản chất pháp lý và đưa ra kết quả tham khảo phù hợp hơn. Tóm lại, ChatGPT là một công cụ hỗ trợ đắc lực trong công tác tra cứu bản án có nội dung tương tự, góp phần tiết kiệm thời gian và nâng cao chất lượng lập luận pháp lý trong bản án. Tuy nhiên, hiệu quả sử dụng công cụ này phụ thuộc lớn vào cách tiếp cận và ứng xử của người dùng. Chỉ khi được khai thác đúng cách, với thái độ chủ động, tỉnh táo và tuân thủ quy định, ChatGPT mới thực sự trở thành một trợ lý pháp lý ảo hữu ích, đồng hành cùng đội ngũ Thẩm phán và cán bộ Tòa án trong hành trình chuyển đổi số, hiện đại hóa hoạt động xét xử và hướng tới một nền tư pháp công khai, minh bạch và hiệu quả.

* Những lưu ý khi sử dụng Trợ lý ảo Tòa án

Với tính năng nổi bật là khả năng tra cứu và tổng hợp các bản án, quyết định đã được công khai trên hệ thống thông tin của Tòa án nhân dân tối cao, dựa trên các tiêu chí tìm kiếm do người dùng cung cấp, Trợ lý ảo Tòa án giúp tiết kiệm đáng kể thời gian tra cứu thủ công, giảm thiểu rủi ro bỏ sót dữ liệu và hỗ trợ bước đầu trong việc tổng hợp thực tiễn xét xử. Tuy nhiên, kết quả trả về từ phần mềm mang tính gợi ý, định hướng và không có giá trị thay thế cho tư duy pháp lý độc lập của Thẩm phán. Mọi bản án được phần mềm đề xuất cần được người sử dụng phân tích, đối chiếu và đánh giá một cách cẩn trọng, đặc biệt là về sự tương đồng trong tình tiết vụ việc, quan hệ pháp luật tranh chấp, lập luận pháp lý cũng như cấp xét xử và hiệu lực pháp lý của bản án.

Phần mềm Trợ lý ảo, mặc dù được kết nối với hệ thống dữ liệu bản án công khai, nhưng không phải là nguồn duy nhất hoặc toàn diện. Do đó, người sử dụng cần chủ động kết hợp kết quả từ Trợ lý ảo với các nguồn pháp lý khác như: Trang công bố bản án và quyết định của Tòa án nhân dân tối cao, các văn bản hướng dẫn áp dụng pháp luật của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao, án lệ và các tổng kết thực tiễn xét xử được công bố chính thức. Việc kết hợp này giúp nâng cao tính chính xác, cập nhật và toàn diện trong phân tích vụ việc, đồng thời tránh lệ thuộc quá mức vào một công cụ công nghệ.

3.2. Một số lưu ý khi đặt câu lệnh hay từ khóa cho ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án

* Một số lưu ý đối với Trợ lý ảo Tòa án

Một trong những yếu tố quyết định chất lượng tra cứu là cách thức xác định và nhập từ khóa tìm kiếm. Việc phần mềm hoạt động dựa trên thuật toán xử lý từ ngữ và văn bản đòi hỏi người dùng phải có kỹ năng phân tích vấn đề pháp lý sắc bén để lựa chọn cụm từ thể hiện đúng bản chất tranh chấp và các yếu tố pháp lý trọng tâm. Nếu từ khóa quá chung chung hoặc thiếu chính xác, kết quả trả về sẽ không phản ánh đúng yêu cầu tra cứu, dẫn đến mất thời gian lọc dữ liệu hoặc hiểu sai về thực tiễn xét xử. Ngược lại, nếu từ khóa được xác định theo hướng kỹ thuật, đúng chuẩn thuật ngữ pháp lý và sát với nội dung vụ việc đang giải quyết, phần mềm sẽ phát huy được hiệu quả hỗ trợ đáng kể trong việc tiếp cận và so sánh các bản án tương đồng.

Việc sử dụng phần mềm Trợ lý ảo cũng cần được thực hiện trong khuôn khổ các quy định pháp luật liên quan đến bảo vệ thông tin, bảo mật dữ liệu và tuân thủ nguyên tắc sử dụng công nghệ trong hoạt động tố tụng. Thẩm phán, cán bộ Tòa án không nên nhập liệu những thông tin cá nhân chưa được xử lý ẩn danh, không sử dụng phần mềm để phân tích hồ sơ chưa công khai hoặc phục vụ cho mục đích ngoài công tác chuyên môn. Ngoài ra, kết quả tra cứu cũng không nên được sử dụng một cách máy móc mà cần được đặt trong bối cảnh pháp lý cụ thể của từng vụ việc, tránh tình trạng dẫn chiếu bản án tham khảo một cách hình thức, thiếu phân tích và đối chiếu kỹ lưỡng.

Một điểm cần lưu tâm là phần mềm Trợ lý ảo, dù mang tính nội bộ và chính thống, nhưng không bao quát toàn bộ nguồn tư liệu pháp lý cần thiết. Việc tra cứu bản án nên được đặt trong một hệ sinh thái pháp lý rộng hơn, nơi người sử dụng chủ động kết hợp với các công cụ pháp lý khác như cổng công khai bản án, hệ thống văn bản quy phạm pháp luật, án lệ và văn bản hướng dẫn của Tòa án nhân dân tối cao. Chỉ khi dữ liệu được phân tích từ nhiều góc độ và được kiểm chứng qua nhiều nguồn, kết quả nghiên cứu mới có thể đáp ứng yêu cầu về tính toàn diện, chính xác và phù hợp thực tiễn.

Một số lưu ý cụ thể như sau:

Một là, cần xác định đúng bản chất pháp lý của vụ việc. Từ khóa cần phản ánh đúng quan hệ pháp luật hoặc loại tranh chấp đang được giải quyết. Ví dụ: “tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất”, “tranh chấp chia thừa kế”, “ly hôn có yếu tố nước ngoài”... Việc nhận diện đúng bản chất pháp lý giúp thu hẹp phạm vi tra cứu và tránh sai lệch về nội dung. Chẳng hạn như: Khi chỉ mô tả bằng hành vi thực tế mà không nêu rõ loại quan hệ pháp luật (ví dụ: “bán đất viết tay”), kết quả trả về có thể bao gồm nhiều loại tranh chấp khác nhau, không phù hợp với mục đích tra cứu.

Hai là, sử dụng từ khóa kết hợp theo cấu trúc logic. Thay vì nhập các từ khóa đơn lẻ, người dùng nên xây dựng cụm từ khóa kết hợp theo cấu trúc:

[Loại tranh chấp] + [Tình tiết đặc biệt] + [Kết quả mong muốn hoặc yêu cầu giải quyết].

Ví dụ: “Tranh chấp hợp đồng tặng cho quyền sử dụng đất có điều kiện”; “Tranh chấp dân sự về hợp đồng mua bán tài sản bị vô hiệu do lừa dối”; “Yêu cầu hủy hợp đồng chuyển nhượng đất viết tay chưa công chứng”. Cách xây dựng từ khóa này giúp hệ thống lọc chính xác các bản án có mô hình lập luận và phán quyết tương tự.

Ba là, Thẩm phán, cán bộ Tòa án không sử dụng từ ngữ mơ hồ, cảm tính. Từ khóa nên tránh các từ mang tính chất cảm xúc hoặc đánh giá chủ quan như: “tranh chấp phức tạp”, “vụ án điển hình”, “gian dối nghiêm trọng”. Những từ này không giúp hệ thống xác định được thuộc tính pháp lý cụ thể, dễ gây nhiễu kết quả tìm kiếm.

Ngoài ra, Thẩm phán, cán bộ Tòa án có thể sử dụng các yếu tố đặc trưng của vụ án khi đặt từ khóa. Trong một số trường hợp, cần đưa vào từ khóa các yếu tố pháp lý đặc trưng như: “bên chuyển nhượng là người không có quyền định đoạt”, “giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo”, “đất chưa có sổ đỏ”, “hợp đồng vay tiền không ghi lãi suất”. Các yếu tố này giúp làm rõ tình tiết, từ đó nâng cao độ tương thích của kết quả tra cứu.

* Một số lưu ý đối với ChatGPT

Để tận dụng tối đa hiệu quả từ công cụ ChatGPT, việc đặt từ khóa – hay chính xác hơn là xây dựng câu hỏi đầu vào – cần được thực hiện một cách cẩn trọng, có định hướng và mang tính chuyên môn. Bởi lẽ, đầu vào chính là yếu tố quyết định chất lượng thông tin mà ChatGPT cung cấp. Do đó, cần lưu ý thêm một số nội dung sau:

Một là, đặt từ khóa rõ ràng, có trọng tâm pháp lý. Một sai lầm thường gặp khi sử dụng ChatGPT là đặt câu hỏi hoặc từ khóa quá chung chung, dẫn đến kết quả trả về dàn trải, không đúng trọng tâm hoặc thiếu tính ứng dụng. Vì vậy, người sử dụng cần xác định rõ tranh chấp pháp lý cốt lõi của vụ án trước khi nhập liệu. Ví dụ, thay vì chỉ hỏi "các bản án liên quan đến hợp đồng chuyển nhượng", nên đặt câu hỏi cụ thể hơn như:

“Cho tôi các bản án về tranh chấp hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất viết tay, không công chứng, không sang tên và có phát sinh tranh chấp với bên thứ ba.”

Việc xác định đúng trọng tâm pháp lý giúp ChatGPT nhận diện bản chất vụ việc và tìm ra các án lệ hoặc bản án tương tự có giá trị tham khảo cao.

Hai là, ưu tiên mô tả tình huống thay vì chỉ dùng từ khóa rời rạc. ChatGPT hoạt động dựa trên khả năng hiểu ngôn ngữ tự nhiên và ngữ cảnh. Do đó, thay vì gõ các cụm từ rời rạc như "chuyển nhượng đất – không công chứng – tranh chấp", người dùng nên mô tả tình huống vụ án theo cách hành văn thông thường, có đầy đủ các yếu tố pháp lý liên quan. Việc này giúp mô hình hiểu sâu hơn và đưa ra kết quả phù hợp hơn với thực tế.

Ví dụ: “Một hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất được lập bằng giấy viết tay, không công chứng và không đăng ký sang tên. Sau đó, bên chuyển nhượng tiếp tục bán đất cho người thứ ba. Bên nhận chuyển nhượng khởi kiện yêu cầu tuyên hợp đồng vô hiệu và đòi lại đất.”

Cách đặt câu hỏi như vậy sẽ giúp ChatGPT nhận diện được cấu trúc pháp lý và đưa ra bản án tương tự có lập luận phù hợp.

Ba là, nêu rõ mục đích tra cứu để định hướng phản hồi của công cụ. Trong nhiều trường hợp, việc chỉ yêu cầu ChatGPT liệt kê các bản án là chưa đủ. Tùy vào mục tiêu cụ thể, người dùng có thể yêu cầu công cụ làm rõ một số yếu tố nhất định như: lập luận pháp lý, điểm tương đồng giữa các vụ án, cách Tòa án giải quyết trong từng tình huống cụ thể, hay đề xuất hướng nhận định cho vụ việc đang giải quyết. Việc xác định rõ mục tiêu ngay từ đầu sẽ giúp ChatGPT định hướng phản hồi tốt hơn.

Ví dụ: “Tôi muốn tra cứu các bản án có tình huống tương tự để tham khảo lập luận về hiệu lực của hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất viết tay trong trường hợp không công chứng, không đăng ký.”

Cách yêu cầu như vậy sẽ giúp công cụ không chỉ liệt kê bản án, mà còn cung cấp phân tích, trích dẫn lập luận hoặc nhận định pháp lý đã được Tòa án sử dụng.

Bốn là, tránh dùng từ ngữ cảm tính hoặc không có yếu tố pháp lý rõ ràng. ChatGPT hoạt động hiệu quả nhất khi được cung cấp đầu vào có tính pháp lý rõ ràng. Những câu hỏi mang tính cảm tính, thiếu cấu trúc pháp lý cụ thể như "vụ này có xử đúng không?", hoặc "tôi thấy bên kia sai, có bản án nào xử giống vậy không?" sẽ khiến công cụ khó định hình được phạm vi và bản chất vụ việc. Thay vào đó, cần trung lập hóa cách đặt câu hỏi, tập trung vào yếu tố pháp lý như tính hiệu lực của hợp đồng, thẩm quyền xét xử, hoặc trách nhiệm bồi thường thiệt hại.

Năm là, tận dụng khả năng tiếp nối câu hỏi và làm rõ thông tin. Một ưu điểm nổi bật của ChatGPT là khả năng ghi nhớ ngữ cảnh của cuộc hội thoại. Do đó, người dùng không nhất thiết phải đặt một câu hỏi hoàn chỉnh từ đầu mà có thể mở rộng hoặc làm rõ dần theo từng bước.

Sau khi ChatGPT đưa ra bản án liên quan, người dùng có thể tiếp tục yêu cầu:“Trong các bản án vừa liệt kê, có bản nào tuyên hợp đồng vô hiệu và bên nhận chuyển nhượng được trả lại đất không?” hoặc “Bạn có thể trích dẫn lập luận pháp lý của Tòa án trong bản án số 551/2023/DS-PT?”. Việc đối thoại theo hướng tiếp nối này giúp quá trình tra cứu trở nên linh hoạt, sâu sắc và gần với cách phân tích của người làm công tác chuyên môn pháp lý.

Kết luận

Việc ứng dụng ChatGPT và phần mềm Trợ lý ảo Tòa án trong công tác tra cứu, tổng hợp bản án có nội dung tương tự không chỉ phản ánh tinh thần đổi mới sáng tạo trong hoạt động xét xử mà còn cho thấy bước chuyển mình rõ nét của ngành Tòa án trong tiến trình chuyển đổi số. Từ thực tiễn cho thấy, mỗi công cụ đều có thế mạnh riêng. Tuy nhiên, việc sử dụng hai công cụ này cần được đặt trong khuôn khổ pháp lý nghiêm ngặt, với nhận thức đúng đắn rằng đây là phương tiện hỗ trợ, không thay thế cho tư duy lập luận độc lập và trách nhiệm pháp lý của người tiến hành tố tụng. Đồng thời, việc khai thác hiệu quả còn phụ thuộc vào kỹ năng tra cứu, khả năng đặt từ khóa chính xác, cũng như sự kết hợp chặt chẽ giữa công cụ công nghệ và phương pháp nghiên cứu truyền thống. Trong bối cảnh hoạt động xét xử ngày càng đòi hỏi tính nhanh nhạy, minh bạch và chuẩn mực, việc sử dụng hợp lý, hiệu quả ChatGPT và Trợ lý ảo Tòa án sẽ góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng bản án, tăng cường tính thống nhất trong áp dụng pháp luật, và từng bước hiện thực hóa mục tiêu xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại.

DƯƠNG TẤN THANH (Phó Chánh án TAND Khu vực 14 - Vĩnh Long)

“Trợ lý ảo” báo cáo kết quả công tác chuyển đổi số trong TAND tại Hội nghị giới thiệu mô hình chuyển đổi số thành công cấp bộ, ngành của TAND tối cao - Ảnh: Tuấn Anh (Tạp chí ATTT).