Trách nhiệm hình sự đối với các tội phạm trong lĩnh vực bảo hiểm

Hội thảo do đồng chí Nguyễn Trí Tuệ, Phó Chánh án Tòa án nhân dân tối cao; đồng chí  Đào Việt Ánh, Phó Tổng giám đốc Bảo hiểm xã hội Việt Nam, đồng chủ trì và điều hành. Tham dự hội thảo còn có đại diện lãnh đạo cấp vụ, phòng thuộc Bộ Công an, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Y tế, Bộ Lao động thương binh và Xã hội, Bộ Tư pháp, Tòa án nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân cấp cao tại Hà Nội và một số Tòa án nhân dân cấp quận, huyện, thành phố của một số Tòa án địa phương, các nhà báo, các cơ quan thống tấn, báo chí đã đến dự và đưa tin về hội thảo.

Các đại biểu tham dự Hội nghị

  Có thể nói, sau hơn 01 năm thi hành kể từ khi Bộ luật Hình sự năm 2015 đã được sửa đổi, bổ sung năm 2017, chúng ta chưa khởi tố vụ án nào liên quan đến 04 tội phạm tại các điều 213, 214, 215 và 216 của BLHS, mặc dù cơ quan bảo hiểm xã hội đã gửi hơn 40 hồ sơ sang cơ quan điều tra, thực tế này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khách quan và chủ quan khác nhau, nhưng có lẽ một trong những nguyên nhân quan trọng mà chúng ta phải bàn là quy định của Bộ luật Hình sự còn có những điểm chưa cụ thể, chưa chi tiết, cần phải có văn bản hướng dẫn bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật, nếu không sẽ vướng mắc khi áp dụng vào thực tiễn. Thực hiện quy định tại khoản 2 Điều 3 của Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20-6-2017 của Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao xây dựng dự thảo Nghị quyết hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về tội có liên quan đến lĩnh vực bảo hiểm.

Tại Hội thảo các đại biểu đều thống nhất cao về việc cần thiết ban hành Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về tội có liên quan đến lĩnh vực bảo hiểm. Trong đó, tập chung nổi lên một số vấn đề cần phải hướng dẫn như:

Một là, cần hướng dẫn thống nhất cách hiểu đối với một số khái niệm, tình tiết là yếu tố định tội, định khung hình phạt trong các điều luật, như: gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm y tế; trốn đóng bảo hiểm; thủ đoạn tinh vi, xảo quyệt; có tính chất chuyên nghiệp… mặc dù một số tình tiết này đã được hướng dẫn tại một số văn bản trước đây của Tòa án nhân dân tối cao nhưng hiện nay đã hết hiệu lực;

Hai là, cần phải xác định rõ phạm vi bảo hiểm xã hội tại các điều này bao gồm bảo hiểm xã hội bắt buộc và bảo hiểm xã hội tự nguyện theo quy định của Luật bảo hiểm xã hội (ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất) hay chỉ là bảo hiểm xã hội bắt buộc;

Ba là, xác định thế nào là “chiếm đoạt” tiền bảo hiểm, hành vi chiếm đoạt này có gì khác với các tội chiếm đoạt khác, tại sao lại tách hành vi chiếm đoạt này ra xử lý bằng tội phạm riêng, có phải vì khách thể mà điều luật này bảo vệ không chỉ là quyền sở hữu tài sản mà còn là quan hệ lao động và hoạt động bình thường của hệ thống an sinh xã hội. Chiếm đoạt ở đây được xác định là đã hoàn thành đầy đủ các hồ sơ, thủ tục nhận tiền bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp và đã rút được tiền từ quỹ bảo hiểm hoặc chưa rút được tiền bảo hiểm do các yếu tố khách quan, ngoài ý muốn nhưng đã hoàn thành các thủ tục, hồ sơ đề nghị hưởng chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp.

Việc xác định số tiền chiếm đoạt cũng cần phải hướng dẫn cụ thể. Trường hợp, người thực hiện hành vi chiếm đoạt được số tiền từ 10.000.000đ trở lên cho mỗi lần thực hiện mới bị truy cứu trách nhiệm hình sự hay cả trường hợp người thực hiện hành vi chiếm đoạt nhiều lần khác nhau, mỗi lần đều dưới 10.000.000đ nhưng tổng số tiền chiếm đoạt trên 10.000.000đ cũng bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Hay trường hợp người thực hiện hành vi chiếm đoạt nhiều lần khác nhau có lần trên 10.000.000đ, có lần dưới 10.000.000đ thì xác định tổng số tiền đã chiếm đoạt được để xác định khung hình phạt hay chỉ xác định tổng số tiền chiếm đoạt của mỗi lần phải từ 10.000.000đ trở lên để xác định khung hình phạt.

Bốn là, căn cứ, cơ sở để xác định thiệt hại. Thiệt hại do các hành vi gian lận bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp gây ra phải được xác định bằng tiền. Thiệt hại này được xác định trên cơ sở nào, có thể bao gồm cả chi phí hợp lý để ngăn chặn, khắc phục thiệt hại như chi phí cho việc thanh tra, kiểm tra, chi phí hợp lý để thuê dịch vụ giám định, ngăn chặn, khắc phục hành vi vi phạm và chi phí cho việc thông báo trên phương tiện thông tin đại chúng liên quan đến hành vi xâm phạm….

Bên cạnh đó, cần phải hướng dẫn cụ thể trường hợp người thực hiện hành vi phạm tội vừa chiếm đoạt tiền bảo hiểm vừa gây thiệt hại theo mức quy định thì xác định họ phải chịu trách nhiệm hình sự như thế nào.

Năm là, cần phải hướng dẫn cụ thể việc không đóng hoặc đóng không đầy đủ theo quy định từ 06 tháng trở lên ở đây là 06 tháng liên tiếp hay không liên tiếp để có căn cứ xử lý trách nhiệm hình sự.

Sáu là, xác định tư cách pháp lý tham gia tố tụng của Cơ quan lao động thương binh và xã hội, Cơ quan bảo hiểm xã hội đã chi trả chế độ bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp có liên quan là bị hại hay là người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan hay nguyên đơn dân sự.

Bảy là, xác định thời điểm truy cứu trách nhiệm hình sự đối với người hoặc pháp nhân thương mại thực hiện hành vi phạm tội về bảo hiểm xã hội, y tế, thất nghiệp. Mặc dù tại điểm c khoản 1 Điều 2 của Nghị quyết số 41/2017/QH14 ngày 20-6-2017 của Quốc hội quy định không xử lý hình sự đối với tội phạm mới quy định tại các điều 214, 215 và 216 của BLHS đối với hành vi thực hiện trước thời điểm 0 giờ 00 phút ngày 01 tháng 01 năm 2018. Tuy nhiên, Nghị quyết này của Hội đồng Thẩm phán TANDTC cũng nên nhắc lại và xác định rõ hướng xử lý bằng biện hành chính hay dân sự. Đối với hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm thất nghiệp cho người lao động thì xác định đây là khoản nợ đọng và giải quyết theo quy định về quản lý thu bảo hiểm.

Toàn cảnh Hội nghị

Trên cơ sở ý kiến góp ý của các chuyên gia, đại biểu tại Hội thảo trong thời gian tới đây, Tòa án nhân dân tối cao sẽ nghiên cứu, xây dựng dự thảo Nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự về tội có liên quan đến lĩnh vực bảo hiểm để bảo đảm áp dụng thống nhất trong quá trình triển khai, thi hành quy định mới của Bộ luật Hình sự./.

SONG MAI, Vụ Pháp chế và quản lý khoa học