Sách Bình luận khoa học bản án và án lệ

Án lệ là một trong những nguồn của pháp luật, được áp dụng rộng rãi trên thế giới bên cạnh luật thành văn. Thực hiện Chiến lược Cải cách tư pháp, cụ thể hóa Hiến pháp năm 2013, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã ban hành Nghị quyết số 03/2015/NQ-HĐTP và sau đó là Nghị quyết số 04/2019/NQ-HĐTP về quy trình lựa chọn, công bố và áp dụng án lệ.

Đến nay, Hội đồng Thẩm phán TANDTC đã quyết định lựa chọn và Chánh án TANDTC công bố 43 án lệ, góp phần quan trọng trong công tác bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật, bảo đảm công bằng, công lý, bảo đảm những vụ việc có tình tiết, sự kiện pháp lý tương tự thì phải được giải quyết như nhau.

Trong cuốn sách này, tác giả Tưởng Duy Lượng bình luận 18 án lệ, từ án lệ số 1 đến án lệ số 18 và giới thiệu từ án lệ 19 đến án lệ số 37 cùng với hai bản án lệ của Australia và Anh, song ngữ Anh - Việt.

Trong mỗi án lệ được bình luận, bao gồm toàn văn án lệ và phần bình luận. Nội dung bình luận bao gồm: Sự cần thiết của án lệ này; Bình luận nội dung của án lệ; Tính ứng dụng của án lệ.

Ví dụ Án lệ số 01/2016/AL về nhận diện ranh giới giữa chết người hay gây thương tích dẫn đến chết người, ở phần Tính ứng dụng của án lệ, tác giả viết: Tuy người thực hành chưa bắt được, vụ án mới xét xử người chủ mưu, nhưng từ nội dung của án lệ điều cần rút ra là khi có căn cứ kết luận người chủ mưu không yêu cầu người thực hành tấn công vào vị trí trọng yếu của cơ thể, cũng không thuê người thực hành đâm vào đâu cũng được, đâm bừa, đâm ẩu mà yêu cầu rõ vị trí tấn công là tay, chân nhằm gây thương tích cho nạn nhân, người thực hành đã thực hiện đúng yêu cầu của người chủ mưu thì dù nạn nhân có bị chết là nằm ngoài ý thức chủ quan của người chủ mưu, nằm ngoài ý thức của người thực hành thì không kết tội người chủ mưu, người thực hành về tội giết người mà kết tội người chủ mưu, người thực hành về tội cố ý gây thương tích dẫn đến chết người, với tình tiết định khung là gây thương tích dẫn đến chết người. Án lệ này cũng được áp dụng cho vụ án không có người chủ mưu, chỉ có người thực hành.

Hay Án lệ số 09/2016/AL về xác định lãi suất nợ qúa hạn trung bình trên thị trường và việc trả lãi số tiền phạt vi phạm, bồi thường thiệt hại, tác giả bình luận về quá trình giải quyết vụ án với những nhận xét thẳng thắn. Tác giả viết, bản án sơ thẩm có nhiều sai sót đã bị Tòa án cấp phúc thẩm hủy nhưng Chánh án TANDTC vẫn kháng nghị, đề nghị Hội đồng Thẩm phán TANDTC hủy cả hai bản án sơ thẩm và phúc thẩm. Tác giả cho rằng, kháng nghị là rất cần thiết.

Tác giả nhận xét: Vụ án có nhiều tình tiết song không phải là vụ án quá phức tạp, nhưng Tòa án cấp phúc thẩm đã ba lần liên tục hủy bản án sơ thẩm. Có điều gây băn khoăn cho những ai đã từng nghiên cứu hồ sơ là mỗi lần hủy bản án sơ thẩm, Tòa án cấp phúc thẩm lại nêu ra một lý do mà những lý do này đều không phải là mới xuất hiện trong hồ sơ. Nếu cho rằng những lý do đó là chính đáng cần phải hủy bản án sơ thẩm thì ngay từ lần hủy đầu tiên, Tòa án cấp phúc thẩm đã phải phát hiện và nêu ra hết để Tòa án cấp sơ thẩm khắc phục, nhưng rất tiếc điều đó không diễn ra. Đồng thời, có lý do hủy bản án sơ thẩm được nêu trong bản án phúc thẩm là không đúng pháp luật, không phù hợp với tài liệu, chứng cứ có trong hồ sơ và sau ba lần bị hủy liên tiếp đã gây bức xúc cho Tòa án cấp sơ thẩm.

Hay Án lệ số 15/2017/AL về công nhận thỏa thuận của các đương sự không được thể hiện dưới hình thức văn bản trong việc chuyển đổi quyền sử dụng đất nông nghiệp, tác giả bình luận: Trong vụ việc cụ thể này, án lệ chỉ ra rằng việc trao đổi đất giữa hai bên là tự nguyện, công bằng, thì cần tôn trọng sự ổn định. Đó là thông điệp án lệ hướng tới, giúp cho các cơ quan giải quyết tranh chấp xem xét, nhìn nhận vấn đề phải vừa thực tế vừa có tính toàn diện, biện chứng.

Tác giả cũng giới  thiệu một số quy định pháp luật liên quan đang có hiệu lực tại thời điểm diễn ra, nên có giá trị tham khảo rất thiết thực.

THÁI VŨ