Cần sửa đổi bổ sung Điều 16 BLHS  về tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội

1. Chuẩn bị phạm tội

Chuẩn bị phạm tội là tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện hoặc tạo ra những điều kiện khác để thực hiện tội phạm hoặc thành lập, tham gia nhóm tội phạm[1]. Theo quy định tại Điều 14 BLHS, thì:

- Người từ đủ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm về hành vi chuẩn bị phạm tội quy định tại một trong các điều 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 123, 134, 168, 169, 207, 299, 300, 301, 302, 303 và 324 BLHS  (25 tội);

- Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm về hành vi chuẩn bị phạm tội quy định tại Điều 123, Điều 168 BLHS.

Tuy nhiên, với quy định tại khoản 1 Điều 14 BLHS, thì hành vi thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm để hoạt động chống chính quyền nhân dân, khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân và khủng bố gây hoảng sợ trong công chúng bị coi là hành vi thực hiện các tội phạm tương ứng. Theo đó:

- Người thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm để hoạt động chống chính quyền nhân dân bị coi là phạm tội hoạt động chống chính quyền nhân dân và bị xử phạt theo quy định tại khoản 1 hoặc khoản 2 Điều 109 BLHS;

- Người thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm để khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân bị coi là phạm tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân và bị xử phạt theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 113 BLHS;

- Người thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm để và khủng bố gây hoảng sợ trong công chúng bị coi là phạm tội khủng bố và bị xử phạt theo quy định tại điểm a khoản 2 Điều 229 BLHS.

Như vậy, những trường hợp khác chuẩn bị phạm tội hoạt động chống chính quyền nhân dân, tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân và tội khủng bố (không thuộc trường hợp thành lập hoặc tham gia nhóm tội phạm) thì chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự và xử phạt theo quy định tại khoản 3 Điều 109, khoản 4 Điều 113 và khoản 4 Điều 299 BLHS.

2. Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội

Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội là tự mình không thực hiện tội phạm đến cùng, tuy không có gì ngăn cản[2]. Điều 16 BLHS chỉ quy định mà không giải thích thế nào là “việc phạm tội”. Theo chúng tôi, thì có thể hiểu “việc phạm tội” là quá trình từ khi bắt đầu chuẩn bị phạm tội cho đến khi thực hiện hành vi phạm tội nhưng chưa tới  thời điểm tội phạm hoàn thành. Trong những vụ án cụ thể, có vụ án mà người phạm tội thực hiện cả hai giai đoạn là chuẩn bị phạm tội và thực hiện tội phạm nhưng cũng có vụ án mà người phạm tội chỉ thực hiện một giai đoạn là chuẩn bị phạm tội hoặc thực hiện tội phạm. Do vậy, phạm vi thời gian xuất hiện hành vi “tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội” có thể là trong quá trình chuẩn bị phạm tội hoặc trong quá trình thực hiện tội phạm nhưng chưa đến thời điểm tội phạm hoàn thành. Trong từng vụ án cụ thể, thì:

- Có trường hợp, người phạm tội tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội ngay trong giai đoạn chuẩn bị phạm tội hoặc chuẩn bị xong (theo ý chí chủ quan của họ) việc tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện phạm tội …., thì không thực hiện tội phạm;

- Có trường hợp, người phạm tội tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trong giai đoạn thực hành phạm tội, bao gồm: (1) Chuẩn bị phạm tội, thực hiện tội phạm và tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trước thời điểm tội phạm hoàn thành; (2) Không chuẩn bị mà thực hiện tội phạm và tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trước thời điểm tội phạm hoàn thành.

Về lý thuyết, thì việc chuẩn bị phạm tội, thực hiện tội phạm và tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trước thời điểm tội phạm hoàn thành bao gồm nhiều hành vi cụ thể hơn trường hợp chuẩn bị xong việc tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện phạm tội… nhưng không thực hiện tội phạm. Tuy nhiên, trong từng trường hợp cụ thể, thì có trường hợp chuẩn bị phạm tội lại là hành rất nguy hiểm cho xã hội. Do vậy, BLHS quy định việc việc tìm kiếm, sửa soạn công cụ, phương tiện phạm tội… nhưng không thực hiện tội phạm được liệt kê tại tại Điều 14 BLHS vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự.

Theo đó, người từ đủ 16 tuổi trở lên phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm một trong các tội phạm cụ thể: Tội phản bội Tổ quốc; Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân; Tội gián điệp; Tội xâm phạm an ninnh lãnh thổ; Tội bạo loạn; Tội khủng bố nhằm chống chính quyền nhân dân; Tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Tội phá hoại việc thực hiện chính sách kinh tế-xã hội; Tội phá hoại chính sách đoàn kết; Tội làm, tàng trữ, phát tán hoặc tuyên truyền thông tin, tài liệu, vật phẩm nhằm chống nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam; Tội phá rối an ninh; Tôi chống phá cơ sở giam giữ; Tội tổ chức, cưỡng ép, xúi giục người khác trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài nhằm choonngs chính quyền nhân dân; Tội trốn đi nước ngoài hoặc ở lại nước ngoài nhằm chống chính quyền nhân dân; Tội giết người; Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác; Tội cướp tài sản; Tội bắt cóc nhằm chiếm đoạt tài sản; Tội làm, tàng trữ, vận chuyển, lưu hành tiền giả; Tội khủng bố; Tội tài trợ khủng bố; Tội bắt cóc con tin; Tội cướp biển; Tôi phá hủy công trình, cơ sở, phương tiện quan trong về an ninh quốc gia; Tội rửa tiền. Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi chịu trách nhiệm về hành vi chuẩn bị phạm Tội giết người và Tội cướp tài sản.

3. Mâu thuẫn giữa hai điều luật

Về bản chất pháp lý, thì ở đây có sự mâu thuẫn giữa quy định tại khoản 2 và 3 Điều 14 với quy định tại Điều 16 BLHS. Bởi lẽ, theo quy định tại Điều 16 BLHS, thì người tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự về tội định phạm. Theo đó, thì hành vi tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trong tất cả các trường hợp (nêu trên) đều được miễn trách nhiệm hình sự. Còn theo khoản 2 và 3 Điều 14 BLHS, người từ đủ 16 tuổi trở lên vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự về hành chi chuẩn bị phạm một trong hai lăm tội phạm được liệt kê tại khoản 2 và người từ đủ 14 dến dưới 16 tuổi vẫn phải chịu trách nhiệm hình sự về hành chi chuẩn bị phạm một trong hai tội phạm được liệt kê tại khoản 3 Điều luật này mặc dù người đó tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội ngay sau khi đã chuẩn bị phạm tội xong hoặc tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội trong giai đoạn thực hiện tội phạm. Do vậy, để khắc phục bất cập này cần nghiên cứu sửa đổi bổ sung Điều 16 BLHS, theo hướng loại trừ những trường hợp phái chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội quy định tại Điều 14 Bộ luật này như sau:

“Điều… Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội

1. Tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội là tự mình không thực hiện tội phạm đến cùng, tuy không có gì ngăn cản.

2. Người tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội được miễn trách nhiệm hình sự về tội định phạm, trừ trường hợp phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi chuẩn bị phạm tội quy định tại Điều 14 Bộ luật này; nếu hành vi thực tế đã thực hiện có đủ yếu tố cấu thành của một tội phạm khác, thì người đó phải chịu trách nhiệm hình sự về tội này”.

TAND tỉnh Thừa Thiên Huế xét xử vụ án hình sự - Ảnh: VKSTTH

TS. MAI BỘ (Tổng cục Chính trị Quân đội nhân dân)