Không áp dụng tình tiết giảm nhẹ cho bị cáo Tạ Tấn P

Trước hết, trong vụ án giữa Tạ Tấn P và Nguyễn Văn H, khởi nguồn từ mâu thuẫn về nợ nần dẫn đến xung đột và hậu quả chết người. Tòa án nhân dân thành phố H đã cân nhắc áp dụng các tình tiết giảm nhẹ dựa trên Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017). Hai tình tiết được đưa ra bàn luận cụ thể là:

- “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra”.

- “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại”.

Theo căn cứ vào các quy định pháp luật hiện hành và nguyên tắc xét xử theo Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015, các tình tiết giảm nhẹ này không đủ điều kiện để được áp dụng đối với bị cáo Tạ Tấn P bởi vì.

Theo Điều 51 BLHS: Quy định chung về các tình tiết tăng - giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Đối với tình tiết giảm nhẹ “kích động tinh thần” thì yêu cầu phải có bằng chứng thuyết phục cho thấy bị cáo đã ở trạng thái mất kiểm soát do bị ảnh hưởng nghiêm trọng về tinh thần. Tuy nhiên, quy định này chưa có hướng dẫn cụ thể tiêu chuẩn chứng cứ cho từng yếu tố, mà chủ yếu để lại thẩm quyền cho Tòa án đánh giá.

Thứ nhất: Về tình tiết “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra”.

Dù hành vi của nạn nhân Nguyễn Văn H có dấu hiệu khiêu khích như: yêu cầu cởi áo, thách đấu để “đâm trúng chết ráng chịu”, nhưng Tạ Tấn P đã có hành động chủ động khi đối đầu. Việc P không ngay lập tức rút lui mà chọn đáp trả cho thấy anh vẫn có khả năng kiểm soát hành vi của mình. Để áp dụng tình tiết giảm nhẹ “kích động tinh thần”, cần chứng minh rõ ràng rằng tinh thần của bị cáo đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng đến mức mất khả năng tự chủ. Trong trường hợp này, không có căn cứ xác thực cho thấy P hoàn toàn mất khả năng kiểm soát, mà thay vào đó anh đã tự nguyện tham gia vào cuộc đối đầu.

Để được áp dụng được tình tiết “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” thì cần phải có bằng chứng thuyết phục chứng minh rằng bị cáo thực sự rơi vào trạng thái “kích động tinh thần” do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra. Trong vụ án này, các chứng cứ cho thấy P có lựa chọn khác như có thể rút lui, báo công an. Tuy nhiên P lại không thực hiện, cho thấy yếu tố kích động không đủ để làm giảm trách nhiệm hình sự của bị cáo.

Thứ hai: Về tình tiết “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt hại”.

Theo tinh thần Nghị quyết số 01/2006/NQ-HĐTP ngày 12/5/2006 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC về hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ luật Hình sự, tại điểm c tiểu mục 1.1 mục 1 có hướng dẫn về việc áp dụng tình tiết "người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả" cụ thể như sau: “Bị cáo (không phân biệt là người đã thành niên hay người chưa thành niên) hoặc cha, mẹ của bị cáo chưa thành niên đã tự nguyện dùng tiền, tài sản để sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra, nhưng người bị hại, nguyên đơn dân sự hoặc người đại diện hợp pháp của họ từ chối nhận, nếu số tiền, tài sản đó đã được giao cho cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan thi hành án hoặc cơ quan có thẩm quyền khác quản lý để thực hiện việc sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội của bị cáo gây ra”.

Như vây, có thể hiểu để được áp dụng tình tiết “người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả” thì gia đình bị cáo P phải bồi thường thiệt hại trực tiếp cho gia đình bị hại, nếu gia đình bị hại từ chối nhận thì số tiền, tài sản bồi thường mới được giao cho cơ quan tiến hành tố tụng.

Trong vụ án, gia đình bị cáo đã nộp 50 triệu đồng qua cơ quan thi hành án với mục đích bồi thường cho gia đình nạn nhân. Tuy nhiên, số tiền này chưa được chuyển giao trực tiếp đến tay gia đình nạn nhân. Việc nộp tiền qua cơ quan thi hành án khiến cho hành động bồi thường trở nên gián tiếp.

Theo các nguyên tắc hướng dẫn chung, để được công nhận là tình tiết giảm nhẹ, hành động bồi thường phải thể hiện rõ tính chủ động và có tác dụng khắc phục thiệt hại thực sự cho nạn nhân một cách đầy đủ, trực tiếp. Trong trường hợp này, vì hành động bồi thường của gia đình bị cáo không đạt được hiệu quả thực chất của việc bồi thường, khắc phục hậu quả, nên không có đủ căn cứ để áp dụng tình tiết “người phạm tội tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại, khắc phục hậu quả”.

Như vậy, theo quan điểm thứ hai việc không áp dụng các tình tiết giảm nhẹ “Phạm tội trong trường hợp bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của nạn nhân gây ra” và “Người phạm tội tự nguyện bồi thường thiệt thại” đối với bị cáo Tạ Tấn P là cần thiết để đảm bảo tính nghiêm minh của pháp luật.

Tác giả rất mong nhận được ý kiến trao đổi từ quý đồng nghiệp và bạn đọc.

TRẦN DUY KHÁ (TAQS khu vực Quân khu 7)

TAND huyện Kim Thành, Hải Dương xét xử vụ án cố ý gây thương tích - Ảnh: Trường Giang.