Chưa phát hiện trường hợp nào Tòa án kết án oan người vô tội, hình phạt bảo đảm nghiêm minh, đúng pháp luật

Sau khi nghe Bộ trưởng Bộ Công an Tô Lâm trình bày Báo cáo công tác phòng ngừa, chống tội phạm và vi phạm pháp luật năm 2019; Viện trưởng VKSNDTC Lê Minh Trí trình và Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình trình bày Báo cáo công tác năm 2019 ; Chánh án TANDTC Nguyễn Hòa Bình trình bày Báo cáo công tác năm 2019 ; Bộ trưởng Bộ Tư pháp Lê Thành Long trình bày Báo cáo về công tác thi hành án năm 2019; Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga trình bày Báo cáo thẩm tra các báo cáo về công tác của Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC; công tác phòng ngừa, chống tội phạm và vi phạm pháp luật và công tác thi hành án năm 2019; Tổng Thanh tra Chính phủ Lê Minh Khái trình bày Báo cáo về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2019; Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga trình bày Báo cáo thẩm tra Báo cáo về công tác phòng, chống tham nhũng năm 2019. Sau đó Quốc hội thảo luận ở hội trường về các báo cáo công tác của Chánh án TANDTC, Viện trưởng VKSNDTC; công tác phòng ngừa, chống tội phạm và vi phạm pháp luật; công tác thi hành án; công tác phòng, chống tham nhũng năm 2019, Quốc hội đã thảo luận tại Hội trường.

Nhiều đại biểu đã thảo luận về báo cáo của Chánh án TANDTC với nhiều đánh giá tích cực và chia sẻ những khó khăn của hệ thống Tòa án hiện nay.

Tập trung thực hiện tốt 14 giải pháp đột phá

Đại biểu Trần Hồng Hà ( Vĩnh Phúc) đánh giá: Báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao đã nêu bật được các mặt hoạt động của Tòa án, đặc biệt là công tác giải quyết, xét xử các loại vụ án. Việc xem xét, quyết định áp dụng các biện pháp xử lý hành chính tại Tòa án nhân dân cũng như công tác giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm.

Báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cũng đã chỉ ra tồn tại, hạn chế vướng mắc trong năm 2019 như chất lượng và tỷ lệ giải quyết các vụ án hành chính và giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm chưa cao. Một số số hạn chế trong công tác giải quyết các vụ án hình sự được khắc phục triệt để. Nguyên nhân của hạn chế thiếu sót số lượng các vụ việc mà các Toà án phải thụ lý giải quyết tiếp tục gia tăng với tính chất ngày càng phức tạp, trong khi đó một số điều kiện đảm bảo cho hoạt động của Tòa án chưa được bổ sung kịp thời. Số lượng thẩm phán, thẩm tra viên làm công tác giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm của Tòa án nhân dân cấp cao còn thiếu so với yêu cầu công việc. Một số thẩm phán, công chức tòa án thiếu trách nhiệm, thiếu kinh nghiệm, không thường xuyên rèn luyện, tu dưỡng nên có vi phạm và dẫn đến hiệu quả công tác chưa tốt. Để góp phần nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác điều tra, truy tố, xét xử bên cạnh các giải pháp đã được đề ra trong các báo cáo.

Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Lê Thị Nga

Trên cơ sở đó, đại biểu kiến nghị Đối với Tòa án nhân dân tối cao, cần chỉ đạo các toà án tập trung thực hiện tốt 14 giải pháp đột phá để nâng cao chất lượng công tác xét xử. Tăng cường công tác hướng dẫn, bảo đảm áp dụng thống nhất pháp luật trong xét xử, giải đáp kịp thời các vướng mắc về nghiệp vụ để tháo gỡ khó khăn, vướng mắc trong thực tiễn xét xử. Kiện toàn đội ngũ công chức của các tòa án, nhất là đội ngũ thẩm phán ở tòa án nhân cấp huyện. Rà soát, sắp xếp, tổ chức lại bộ máy theo hướng tinh gọn đầu mối của các tòa án gắn với cơ cấu lại và nâng cao chất lượng đội ngũ công chức, đặc biệt là đội ngũ thẩm phán. Tôi cũng bày tỏ sự ủng hộ, đồng tình với đề xuất của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao về việc nghiên cứu, sắp xếp lại một số Tòa án nhân dân cấp huyện để tránh lãng phí nguồn lực. Cần có các giải pháp cụ thể nhằm khắc phục khó khăn, vướng mắc khi giải quyết các vụ án.

Đối với việc giải quyết các vụ án hành chính, cần có các giải pháp triệt để nâng cao chất lượng và tỷ lệ xét xử, hạn chế việc để án quá hạn luật định và việc hủy án do nguyên nhân chủ quan. Cần có biện pháp nâng cao năng lực, trình độ, bản lĩnh, trách nhiệm của các thẩm phán trong giải quyết xét xử các vụ án hành chính.

Đối với công tác giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm cần có giải pháp căn cơ như sớm sơ kết, tổng kết quá trình thực hiện Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, các luật về tố tụng để làm rõ những bất cập, hạn chế, từ đó nghiên cứu đề xuất sửa đổi, bổ sung cho phù hợp theo hướng cần giao lại thẩm quyền giám đốc thẩm, tái thẩm cho Tòa án và Viện kiểm sát cấp tỉnh đối với một số vụ việc nhằm giảm tải cho Tòa án nhân dân cấp cao. Hiện nay, việc giải quyết xét xử các vụ án chịu rất nhiều áp lực, đòi hỏi thẩm phán phải đầu tư rất nhiều thời gian, công sức, trí tuệ, nghiên cứu, tìm hiểu, đánh giá để từ đó có các phán quyết chính xác, đúng pháp luật. Tuy nhiên, các chế độ đãi ngộ, tiền lương dành cho thẩm phán chưa tương xứng. Do đó, đề xuất các cơ quan có thẩm quyền nghiên cứu, xây dựng và có cơ chế, chính sách phù hợp cho cán bộ, công chức Tòa án, đặc biệt là đội ngũ thẩm phán để họ yên tâm công tác. Thực hiện tốt nhiệm vụ cao cả là bảo vệ công lý.

Làm rõ chính sách hình sự đặc biệt

Về việc áp dụng hình phạt đối với các bị cáo phạm tội tham nhũng, đại biểu Mai Thị Phương Hoa (Nam Định) dẫn báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao, trong năm 2019 Tòa án các cấp đã xét xử 279 vụ, với 66.114 bị cáo phạm các tội tham nhũng, các Tòa án sơ thẩm đã tuyên phạt tù chung thân 10 bị cáo, xử phạt tù từ trên 15 năm đến 20 năm đối với 23 bị cáo và nhận định: “Nhìn chung, các Toà án đã áp dụng hình phạt tương đối nghiêm khắc. Tôi xin trích nguyên văn báo cáo thừa nhận một số hạn chế trong quá trình giải quyết các vụ án chưa được một số Tòa án khắc phục triệt để như áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự chưa chính xác. Theo chúng tôi, đây là một trong những hạn chế mà ngành Tòa án cần quan tâm để khắc phục triệt để trong thời gian tới”.

Đại biểu cũng lưu ý: Trong thời gian vừa qua dư luận cho rằng một số vụ án tham nhũng lớn khi hành vi phạm tội đã được chứng minh, một số bị cáo đã nộp lại rất nhiều tiền và được cơ quan điều tra đề nghị cho hưởng chính sách hình sự đặc biệt. Chúng tôi cho rằng bất cứ người nào đã thực hiện tội phạm thì phải chịu trách nhiệm hình sự về hành vi phạm tội của mình. Trường hợp thành khẩn khai báo, tích cực hợp tác với cơ quan tiến hành tố tụng, tự nguyện khắc phục hậu quả thì sẽ được hưởng tình tiết giảm nhẹ theo quy định của pháp luật, thậm chí có thể được áp dụng hình phạt dưới mức thấp nhất của khung hình phạt nếu có nhiều tình tiết giảm nhẹ. Chính vì vậy, đại biểu đề nghị cơ quan điều tra làm rõ chính sách hình sự đặc biệt, vì chính sách này vừa không rõ về nội hàm, không được quy định trong bất cứ văn bản pháp luật hình sự và tố tụng hình sự nào. Nếu muốn thực hiện thì cần quy phạm hóa để quyết định rõ trường hợp nào được áp dụng, đối tượng nào được áp dụng và nếu được áp dụng thì được hưởng những gì. Có như vậy mới bảo đảm tính nghiêm minh của pháp luật và sự công bằng trong việc áp dụng chính sách hình sự.

Tòa án đang đứng trước áp lực về tinh giản biên chế

Về dự thảo nghị quyết của Quốc hội về công tác tư pháp, đại biểu Mai Khanh (Ninh Bình) cho rằng trong tất cả các vấn đề của xã hội nếu chúng ta không giao chỉ tiêu thì khó có căn cứ để đôn đốc nhau hoàn thành nhiệm vụ. Nhưng tôi cho rằng có một số chỉ tiêu khi giao chúng ta cũng cần phải tính toán. Ví dụ, giao chỉ tiêu cho ngành Tòa án, riêng về chỉ tiêu giải quyết các vụ án hình sự, dân sự, kinh tế, hành chính, có thể nói đây là lần đầu tiên Quốc hội giao chỉ tiêu này cho ngành Tòa án, ở Nghị quyết số 111 không giao, tôi cho rằng việc giao này Quốc hội nên cân nhắc. Tôi đề xuất riêng chỉ tiêu này không nên giao bởi vì, Tòa án giải quyết các vụ án phải chấp hành rất nghiêm các quy định của pháp luật liên quan đến thời hạn chuẩn bị xét xử, thời hạn tố tụng rất chặt chẽ. Nếu giao như thế này vào những thời điểm nhất định có thể thời hạn chuẩn bị xét xử vẫn còn nhưng chỉ tiêu không hoàn thành lại thành vi phạm nghị quyết, vì chỉ tiêu nghị quyết là chỉ tiêu pháp lệnh thì bắt buộc phải thực hiện. Khi đã giao như thế có thể có những việc chúng tôi vẫn chấp hành đúng quy định của luật tố tụng, còn thời hạn chuẩn bị xét xử nhưng đối chiếu với nghị quyết thì lại vi phạm.

Quốc hội cũng cần tính đến là hiện nay ngành Tòa án đang đứng trước áp lực về tinh giản biên chế mà số lượng vụ án tăng đều hàng năm, trên dưới 20%, trong khi số lượng cơ cấu ngạch thẩm phán của ngành Tòa án chỉ bằng một nửa so với điều tra viên và kiểm sát viên. Do đó, đây là một áp lực có thực đối với thẩm phán và công chức ngành Tòa án, nhất là trong bối cảnh các vụ án liên quan đến bảo vệ quyền con người và quyền công dân đang phải thực hiện hết sức thận trọng. Đại biểu đề nghị và kiến nghị với Chính phủ nên cân nhắc, xem xét lại và tốt nhất nên để việc giao chỉ tiêu giải quyết về các vụ án cho nội bộ ngành điều chỉnh bằng các hoạt động thi đua, Quốc hội chỉ cần giám sát về việc có chấp hành đúng thời hạn tố tụng không cũng như việc chất lượng xét xử, đain biểu hoàn toàn đồng tình.

Về chủ trương tinh giản biên chế, đại biểu Nguyễn Mạnh Cường (Quảng Bình) cũng cho rằng: Chủ trương tinh giản biên chế là chủ trương hoàn toàn đúng đắn, tuy nhiên hiện nay các cơ quan tư pháp nước ta đang đứng trước thực trạng số lượng án ngày càng gia tăng. Các luật mới về tổ chức, về tố tụng đã giao nhiều chức năng, nhiệm vụ mới với yêu cầu ngày càng cao, về bảo đảm quyền con người về nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp v.v… Do đó, việc tinh giản biên chế cần có sự cân nhắc, không đánh đồng giữa các cơ quan tư pháp với các cơ quan, tổ chức khác.

Tỷ lệ xét xử án hành chính còn thấp

Đại biểu Hoàng Văn Hùng ( Thái Nguyên) quan tâm đến công tác giải quyết án hành chính và thi hành án hành chính. Đại biểu cho rằng, theo báo cáo, mặc dù số lượng án hành chính giải quyết không nhiều so với các loại án khác chỉ bằng 2,05% tổng số các loại án nhưng tỷ lệ xét xử còn thấp, chỉ đạt 59%, tỷ lệ hủy, sửa do nguyên nhân chủ quan chưa giảm, hủy 3,08% và sửa 3,3%, chưa đạt chỉ tiêu theo yêu cầu Nghị quyết số 111 của Quốc hội.

Về thi hành án, mặc dù Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ có nhiều biện pháp chấn chỉnh, khắc phục tồn tại, vi phạm trong thi hành án hành chính theo quy định của pháp luật, song năm 2019 cơ quan thi hành án dân sự đã thực hiện theo dõi 637 bản án quyết định hành chính của Tòa án nhân dân, tăng 274 bản án quyết định nhưng kết quả thi hành xong 298 vụ việc, đạt 46,8%. Đã ban hành 71 kiến nghị xử lý trách nhiệm đối với trường hợp vi phạm nghĩa vụ thi hành án, tuy nhiên tỉ lệ thi hành án đạt thấp và số vụ án hành chính chưa thi hành xong tăng cao so với năm 2018, đến nay cả nước còn 313 án hành chính mà Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Ủy ban nhân dân là người phải thi hành nhưng chưa thi hành xong.

Toàn cảnh phiên họp – Ảnh: QH.VN

Việc tồn tại án hành chính là hạn chế tồn tại qua nhiều năm, cho thấy những bản án, quyết định có hiệu lực pháp luật nhưng người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước chưa nghiêm chỉnh chấp hành, đã làm giảm lòng tin của người dân, ảnh hưởng đến quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân mà lẽ ra đây là những bản án cần được xem xét, chấp hành nghiêm túc, thể hiện thượng tôn pháp luật. Đến nay con số 313 án hành chính đã có hiệu lực luật pháp luật nhưng chưa được thi hành, phải chăng là một thách thức do cơ chế tự thi hành, chưa có cưỡng chế đối với các trường hợp không tự nguyện chấp hành và có lẽ cũng là một thách thức với Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ khi đã chỉ đạo nhiều năm qua nhưng đến nay vẫn chưa được khắc phục. Đề nghị Chính phủ cần làm rõ nguyên nhân khách quan, chủ quan, đồng thời có biện pháp kiên quyết đảm bảo kỷ luật, kỷ cương trong việc thi hành các bản án hành chính, xử lý trách nhiệm Chủ tịch Ủy ban nhân dân, Ủy ban nhân dân không chấp hành bản án, quyết định hành chính của Tòa án và công bố công khai danh sách trước Quốc hội.

Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành báo cáo

Đối với báo cáo của Chánh án TANDTC về công tác của ngành Tòa án, Ủy ban Tư pháp cơ bản tán thành với đánh giá của TANDTC về những kết quả đạt được và nhận thấy, năm 2019, Tòa án nhân dân các cấp tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp đổi mới trong hoạt động xét xử và đạt được nhiều kết quả tích cực. Nhiều chỉ tiêu công tác tăng so với năm 2018, tiếp tục đạt và vượt chỉ tiêu yêu cầu của Quốc hội. Trong kỳ báo cáo, chưa phát hiện trường hợp nào kết án oan người vô tội. Hình phạt mà Tòa án áp dụng cơ bản bảo đảm nghiêm minh, đúng pháp luật.

Tuy nhiên, vẫn còn 107 trường hợp phải hủy án và 275 trường hợp phải sửa án do nguyên nhân chủ quan. Vẫn còn 81 trường hợp cho hưởng án treo không đúng quy định. Qua khảo sát, một số Tòa án nhân dân địa phương phản ánh, số lượng kháng nghị giám đốc thẩm của Tòa án nhân dân cấp cao đối với bản án của Tòa án nhân dân cấp huyện ít hơn nhiều so với trước đây khi thẩm quyền này thuộc Tòa án nhân dân cấp tỉnh.

Trong công tác giám đốc thẩm, tái thẩm, Ủy ban Tư pháp nhận thấy, TANDTC đã tích cực triển khai nhiều giải pháp, qua đó nâng cao chất lượng công tác này. Kết quả, tỷ lệ giải quyết đạt 51%, tăng 13% so với năm 2018; đã kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm, tái thẩm 491 vụ, khắc phục những sai sót của Tòa án nhân dân cấp dưới và bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp của cơ quan, tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, tỷ lệ giải quyết đơn đề nghị giám đốc thẩm, tái thẩm chưa đạt chỉ tiêu 60% theo yêu cầu của Quốc hội, vẫn còn một số trường hợp khiếu nại bức xúc, kéo dài do việc giải quyết đơn chưa kịp thời.

KIM DUNG