Xác định đối tượng là người có công trong giảm án, tha tù - Bất cập và kiến nghị

Quy định của pháp luật

Theo quy định tại Điều 66 BLHS năm 2015, thì phạm nhân có thể được tha tù trước thời hạn khi có đủ các điều kiện: Phạm tội lần đầu, đã được giảm án (đối với tội phạm nghiêm trọng trở lên), có nơi cư trú rõ ràng, đã thực hiện xong nghĩa vụ dân sự và thực tế đã chấp được ít nhất là một phần hai mức thời hạn tù đối với hình phạt tù có thời hạn hoặc ít nhất 15 năm đối với tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn. Tuy nhiên, đối với người có công với cách mạng thì đối với yêu cầu thời gian thực tế chấp hành chỉ cần đủ 1/3 mức án phạt.

Vậy, thế nào là “Người có công với cách mạng”? Theo quy định tại khoản 1 Điều 3 Pháp lệnh Ưu đãi người có công với cách mạng (viết tắt Pháp lệnh Ưu đãi) bao gồm: “a) Người hoạt động cách mạng trước ngày 01 tháng 01 năm 1945; b) Người hoạt động cách mạng từ ngày 01 tháng 01 năm 1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945; c) Liệt sĩ; d) Bà mẹ Việt Nam anh hùng; đ) Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân; e) Anh hùng Lao động trong thời kỳ kháng chiến; g) Thương binh, bao gồm cả thương binh loại B được công nhận trước ngày 31 tháng 12 năm 1993; người hưởng chính sách như thương binh; h) Bệnh binh; i) Người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hoá học; k) Người hoạt động cách mạng, kháng chiến, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế bị địch bắt tù, đày; l) Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế; m) Người có công giúp đỡ cách mạng.”

Như vậy, đối với  “Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế” là một trong số 12 đối tượng được xác định là người có công với cách mạng.

Về điều kiện, tiêu chuẩn xác định người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế, thì tại Điều 35 Pháp lệnh Ưu đãi có quy định:“Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế là người tham gia kháng chiến và được Nhà nước khen tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Chiến thắng, Huy chương Kháng chiến, Huy chương Chiến thắng”.

Để xác định người có công với cách mạng thuộc trường hợp theo điểm 1 khoản 1 Điều 3 Pháp lệnh ưu đãi thì người đó phải là (1), người tham gia kháng chiến và (2) được Nhà nước khen tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Chiến thắng, Huy chương Kháng chiến, Huy chương Chiến thắng”. Tức là phải thỏa mãn đồng thời hai điều kiện trên.

2. Vướng mắc thực tiễn

Tại đợt xét tha tù đợt 2 năm 2022, phạm nhân Nguyễn Văn X được Trại giam đề nghị xét tha tù trước thời hạn có điều kiện, với lý do: Phạm nhân Nguyễn Văn X bị kết án 04 năm  tù về tội “Thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng”; thời hạn chấp hành án phạt tù, tính từ ngày 22/2/2021, đã được giảm án đợt 30/4/2022 với mức giảm 07 tháng. Tính đến ngày Trại lập hồ sơ đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện đợt 2 năm 2022 là ngày 15/7/2022, phạm nhân Nguyễn Văn X đã chấp hành được 18 tháng 22 ngày (được giảm 01 lần = 07 tháng); thời gian thực tế còn phải chấp hành là 22 tháng 08 ngày. Phạm nhân có đủ các điều kiện để được tha tù trước thời hạn có điều kiện, gồm: Không thuộc trường hợp khoản 2 Điều 66 BLHS; Phạm tội lần đầu; đã được giảm án; có nơi cư trú rõ ràng; kết quả cải tạo đủ 04 quý liền kề xếp loại cải tạo từ Khá, tốt trở lên đã thực hiện xong nghĩa vụ dân sự; thuộc trường hợp có tham gia kháng chiến giải phóng dân tộc, cụ thể tham gia giải phóng Miền Nam giai đoạn 1972-1975 (có xác nhận của đơn vị và thực tế được tặng thưởng Huân chương Quân công hạng Nhì). Do vậy, chỉ cần điều kiện đã chấp hành án thực tế được 1/3 mức án phạt (thuộc trường hợp người có công với cách mạng). Trại đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện cho phạm nhân. Cơ quan thẩm định nhất trí đề nghị của Trại.

Qua nghiên cứu giải quyết hồ sơ của phạm nhân Nguyễn Văn X có các quan điểm giải quyết khác nhau như sau:

Quan điểm thứ nhất cho rằng: Phạm nhân Nguyễn Văn X đủ các điều kiện để được tha tù trước thời hạn có điều kiện, mặc dù phạm nhân mới chấp hành án phạt được 1/3 mức án, cụ thể: Tính đến 15/7/2022 Trại lập hồ sơ đề nghị thì phạm nhân đã chấp hành án được 18 tháng 22 ngày (được giảm 01 lần = 07 tháng); thời gian thực tế còn phải chấp hành là 22 tháng 08 ngày. Do phạm nhân là Người có công với cách mạng có thời gian từ 1972-1975 tham gia chiến trường giải phóng Miền Nam thống nhất đất nước. Và  đây là tình tiết áp dụng cho phạm nhân theo điểm x khoản 1 Điều 51 BLHS khi xét xử, tức là tình tiết “Người phạm tội là người có công với cách mạng”. Và theo điểm l khoản 1 Điều 3 Pháp lệnh ưu đãi thì Người có công với cách mạng bao gồm: “…l) Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế”.

Thực tế người được đề nghị tha tù Nguyễn Văn X được tặng thưởng Huân Huân chương Chiến công hạng nhất năm 2004; Huân chương Bảo vệ Tổ quốc năm 2014 . Kết quả xếp loại cải tạo: Đủ 04 quý xếp loại cải tạo liên tục liền kề theo quy định từ Khá trở lên. Vì vậy, căn cứ theo  quy định tại khoản 1 Điều 66 BLHS và Điều 2 Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP ngày 24/4/2018 của HĐTP TANDTC hướng dẫn áp dụng Điều 66 và Điều 106 BLHS về tha tù trước thời hạn có điều kiện (viết tắt Nghị quyết số 01/2018/NQ-HĐTP) thì phạm nhân Nguyễn Văn X đủ các điều kiện được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện đợt 2 năm 2022.

Quan điểm thứ hai lại cho rằng: Phạm nhân Nguyễn Văn X không đủ điều kiện để được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện. Vì mặc dù, phạm nhân thỏa mãn 06/07 tiêu chí để được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện, nhưng mới chấp hành 1/3 mức án phạt. Đối chiếu với quy định của pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng thì phạm nhân Nguyễn Văn X không được xác định là người có công với cách mạng. Điều 35 Pháp lệnh ưu đãi có quy định:“Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế là người tham gia kháng chiến và được Nhà nước khen tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Chiến thắng, Huy chương Kháng chiến, Huy chương Chiến thắng”.

Như vậy theo quy định để xác định Người có công với cách mạng thuộc trường hợp theo điểm 1 khoản 1 Điều 3 Pháp lệnh ưu đãi thì Người đó phải là (1), người tham gia kháng chiến và (2) được Nhà nước khen tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Chiến thắng, Huy chương Kháng chiến, Huy chương Chiến thắng”. Tức là phải thỏa mãn đồng thời hai điều kiện trên. Trong khi đó, phạm nhân Nguyễn Văn X mới thỏa mãn 01 tiêu chí đó là có tham gia kháng chiến nhưng lại không có tài liệu nào khẳng định phạm nhân đã được Nhà nước tặng thưởng các Huân chương, Huy chương… như quy định. Thực tế phạm nhân Nguyễn Văn X được tặng thưởng Huân Huân chương Chiến công hạng nhất năm 2004; Huân chương Bảo vệ Tổ quốc năm 2014. Tức là, được tặng thưởng ở các giai đoạn sau này không phải ở giai đoạn tham gia kháng chiến. Do vậy, không đủ cơ sở để chấp nhận tha tù trước thời hạn có điều kiện cho phạm nhân Nguyễn Văn X được.

Qua thực tế xét tha tù trước thời hạn có điều kiện đối với phạm nhân Nguyễn Văn X, chúng tôi thấy về mặt nhận thức áp dụng pháp luật thì chúng tôi đồng tình với nhận định ở quan điểm thứ hai. Đó là, phạm nhân không đủ điều kiện để được xét tha tù trước thời hạn có điều kiện. Vì phạm nhân mặc dù có tham gia kháng chiến giải phóng dân tộc nhưng do chưa được tặng thưởng các loại Huân, Huy chương: Kháng chiến, Chiến thắng nên không được hưởng chế độ ưu đãi là người có công với cách mạng. Mặc dù, không ai phủ nhận được phạm nhân không phải là người không có công với cách mạng nhưng để áp dụng tiêu chí “ưu đãi” là người có công với cách mạng theo điểm l khoản 1 Điều 3 và Điều 35 Pháp lệnh ưu đãi thì phạm nhân mới thỏa mãn 01 tiêu chí. Do vậy, việc nhận định như quan điểm thứ hai là đúng. Tuy nhiên, vẫn cảm thấy áp dụng không hợp lý và không nhân văn. Vì các lý do:

Thứ nhất, phạm nhân Nguyễn Văn X có tham gia chiến trường giải phóng Miền Nam thống nhất đất nước, giai đoạn 1972-1975 (có xác nhận của cấp có thẩm quyền);

Thứ hai, trong quá trình công tác có được tặng thưởng nhiều Huân, huy chương, cụ thể: Huân Huân chương Chiến công hạng nhất năm 2004; Huân chương Bảo vệ Tổ quốc năm 2014.

Thứ ba, bản án mà phạm nhân Nguyễn Văn X đang chấp hành (đang có hiệu lực pháp luật) đã xác định tình tiết áp dụng cho phạm nhân theo điểm x khoản 1 Điều 51 BLHS khi xét xử, tức là tình tiết “Người phạm tội là người có công với cách mạng”

Với 03 căn cứ trên, hoàn toàn có cơ sở xác định phạm nhân Nguyễn Văn X là người có công với cách mạng và hoàn toàn đủ điều kiện để được hưởng chế độ “ưu đãi” trong xét tha tù trước thời hạn có điều kiện, khi phạm nhân đã chấp hành được 1/3 mức án phạt. Đủ các điều kiện như trên đã phân tích thì hoàn toàn đủ cơ sở để xét tha tù trước thời hạn có điều kiện cho phạm nhân.

Kiến nghị

Để giải quyết bất cập vướng mắc tạo sự đồng thuận trong nhận thức áp dụng pháp luật đối với phạm nhân được đề nghị tha tù trước thời hạn có điều kiện cũng như đối với bị cáo khi xét xử thuộc trường hợp áp dụng điểm theo ý 1 điểm x khoản 1 Điều 51 BLHS “Người phạm tội là người có công với cách mạng” đối với “Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế” được thực hiện thống nhất, chúng tôi kiến nghị TANDTC sớm nghiên cứu có hướng dẫn đối với trường hợp “Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế” theo hướng bổ sung trường hợp thực tế có tham gia kháng chiến nhưng vì các lý do khác nhau tại các giai đoạn trước đây chưa được nhà nước tặng thưởng huân, huy chương: Kháng chiến, chiến thắng bằng cụm từ “có xác nhận của cấp có thẩm quyền”, cụ thể:  “Người tham gia hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế  là Người tham gia kháng chiến được Nhà nước khen tặng Huân chương Kháng chiến, Huân chương Chiến thắng, Huy chương Kháng chiến, Huy chương Chiến thắng hoặc có xác nhận của cấp có thẩm quyền”. Có như vậy, mới không bỏ sót các đối tượng thực tế có tham gia kháng chiến giải phóng dân tộc nhưng không được xác định là người có công trong thực hiện tha tù trước thời hạn có điều kiện, đảm bảo tính công bằng, nhân đạo trong xét xử cũng như trong giai đoạn thi hành án.  

Trao quyết định giảm án, tha tù trước thời hạn - Ảnh: PV

ThS ĐỖ NGỌC BÌNH (Tòa án quân sự Thủ đô Hà Nội)