Cần bổ sung tội quấy rối tình dục vào Bộ luật Hình sự

Với các nước phát triển trên thế giới, điển hình như Mỹ, Thụy Sỹ và Thụy Điển quấy rối tình dục không còn là hiện tượng mới mẻ với hệ thống pháp luật các quốc gia này. Ở Mỹ, hành vi quấy rối tình dục được quy định trong pháp luật hình sự từ năm 1980, kể từ đó đến nay các hành vi quấy rối tình dục được đưa ra công khai xét xử. Khi nghiên cứu về hành vi quấy rối tình dục ở Mỹ, tác giả Elaine Landau đã viết trong cuốn “Sexual harssament” rằng: Hành vi quấy rối tình dục là hành vi xâm phạm tình dục cần phải bị trừng trị nghiêm khắc. Hành vi này có thể ảnh hưởng tới tất cả các đối tượng ở các lĩnh vực khác nhau trong đời sống, từ bác sĩ, luật sư, nhà báo cho đến nhân viên đánh máy, công nhân, thủ thư, thậm chí thành viên của Quốc hội cũng không phải ngoại lệ. Ở rất nhiều nơi, kể cả công sở, quấy rối tình dục đã trở thành hiện tượng phổ biến ám ảnh người dân Mỹ. Tờ News week đã chỉ ra rằng 21% phụ nữ đã thừa nhận bị quấy rối tình dục ở nơi làm việc, còn 42% người được hỏi đã thú nhận họ biết về những hành vi quấy rối tình dục nơi họ làm việc. Một điều tra khác cũng chỉ ra rằng 50% phụ nữ Mỹ đã bị quấy rối tình dục ít nhất một lần nơi làm việc.[1] Còn ở Thụy Sỹ, trong cuốn sách chuyên khảo “Sexual harassment Snitzerlard” (Tạm dịch: Quấy rối tình dục ở Thụy Sỹ), tác giả Ariane Reinhart phản ánh tình trạng quấy rối tình dục ở Thụy Sỹ  khá sinh động dưới các góc nhìn khác nhau. Đồng thời, khẳng định pháp luật của Thụy Sỹ coi quấy rối tình dục là một hành vi xâm hại tình dục nguy hiểm cần được phòng chống, ngăn ngừa trong cuộc sống. Theo đó, tác giả cho rằng các hình thức quấy rối tình dục là vấn đề nhạy cảm và được hiểu là những hoạt động không được các nạn nhân mong muốn và chấp nhận. Hầu hết các cơ quan đã được điều tra, lấy ý kiến đều khẳng định rằng những hình thái về quấy rối tình dục đều là những hành động không được tiếp nhận một cách tự nhiên, ví dụ như những lời lẽ bình luận về tình dục, những hành vi bạo lực về thân thể hay sự va chạm, động chạm vào những bộ phận nhạy cảm trên cơ thể[2].

Quấy rối tình dục nơi công sở là hình thức khá phổ biến 

Cùng quan điểm với Mỹ và Thụy Sỹ, đồng thời căn cứ vào thực tiễn hiện tượng quấy rối tình dục tại Thụy Điển, Điều 10, Bộ luật Hình sự Thụy Điển quy định, quấy rối tình dục là hành vi: “Đụng chạm một cách dâm ô vào thân thể trẻ em dưới 15 tuổi hoặc dụ dỗ hoặc thực hiện hoặc để cho người phạm tội thực hiện một hành vi liên quan đến tình dục (không phải là những hành vi tình dục đã quy định tại các tội khác); hoặc phô bày cơ thể của mình trước người khác theo cách mà có thể gây sự phản cảm cho họ hoặc bằng lời nói hay hành vi mang tính chất xâm phạm quyền bất khả xâm phạm về tình dục của người đó”[3].

Ở Châu Á, cũng có rất nhiều các quốc gia cũng luật hóa hành vi quấy rối tình dục như Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, thậm chí một số quốc gia trong khu vực Đông Nam Á cũng quy định quấy rối tình dục là tội phạm như Philipin, Malaysia, Thái Lan. Tại Philipin, kẻ có hành vi quấy rối tình dục sẽ bị phạt tù từ 1 đến 6 tháng, hoặc bị phạt 200-400 USD hoặc cả hai; còn ở Malaysia thì bất kỳ ai xúc phạm phẩm giá phụ nữ bằng lời lẽ, cử chỉ hay phơi bày thân thể của mình với ý định để người phụ nữ đó nghe và thấy sẽ bị phạt tù mức cao nhất là 5 năm hoặc bị phạt tiền hoặc cả hai¼

Ở Việt Nam, trước đây chưa có văn bản quy phạm pháp luật nào quy định về hành vi quấy rối tình dục. Vì vậy, cho đến nay vẫn chưa có bất kì con số thống kê nào về số các vụ quấy rối tình dục, trong khi các hành vi quấy rối tình dục xuất hiện ngày càng nhiều trong xã hội. Quấy rối tình dục xảy ra ở mọi nơi, từ công sở, nhà trường, các nơi công cộng như bến xe, công viên, rạp chiếu phim, ngoài đường … thậm chí ngay chính trong gia đình của nạn nhân. Đối tượng của những kẻ quấy rối tình dục thường là phụ nữ và trẻ em, tuy nhiên cũng không loại trừ nam giới.

Hành vi quấy rối tình dục trước đây không được pháp luật quy định bởi cho rằng hành vi này chỉ vi phạm đạo đức, thuần phong mĩ tục người Việt, chưa đến mức phải can thiệp bằng pháp luật. Tuy nhiên, sau một quá trình nhận thức và trải qua thực tiễn, đặc biệt trong lĩnh vực lao động đã chứng minh, hành vi quấy rối tình dục xảy ra rất nhiều và ảnh hưởng nghiêm trọng tới quan hệ lao động, đặc biệt với người lao động. Vì vậy, Bộ luật Lao động năm 2012 đã chính thức đưa hành vi quấy rối tình dục nơi làm việc vào luật. Cụ thể, khoản 2, Điều 8 “Cấm ngược đãi người lao động, quấy rối tình dục tại nơi làm việc”; điểm c, khoản 1 Điều 37 quy định người lao động có quyền đơn phương chấm dứt hợp đồng lao động nếu “Bị ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động”; khoản 4 Điều 182 quy định người lao động giúp việc gia đình có nghĩa vụ tố cáo nếu người sử dụng lao động có hành vi quấy rối tình dục “Tố cáo với cơ quan có thẩm quyền nếu người sử dụng lao động có hành vi ngược đãi, quấy rối tình dục, cưỡng bức lao động hoặc có những hành vi khác vi phạm pháp luật.”[4].

Mặc dù được pháp luật lao động quy định nhưng hành vi quấy rối tình dục lại không được pháp luật hình sự thừa nhận. Một số ý kiến cho rằng hành vi quấy rối tình dục không phải là hành vi xâm phạm tình dục. Để khép một kẻ nào đó vào tội xâm hại tình dục theo quy định của Bộ luật Hình sự 2015, cần phải có hai yếu tố là hành vi phạm tội của kẻ đó hoặc phải đi đến sự “giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác” hoặc phải hướng đến việc giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác. Tuy nhiên, quấy rối tình dục bao gồm quấy rối tình dục bằng lời nói như các nhận xét không phù hợp về mặt xã hội, văn hóa và không được mong muốn bằng những ngụ ý về tình dục như những truyện cười gợi ý về tình dục, những nhận xét về trang phục hay cơ thể của một người nào đó khi có mặt họ hoặc hướng tới họ. Hình thức này bao gồm cả những lời đề nghị và những yêu cầu không mong muốn hay lời mời đi chơi mang tính cá nhân một cách liên tục. Và quấy rối tình dục bằng hành vi phi lời nói gồm các hành động không được như mong muốn như ngôn ngữ cơ thể khiêu khích, biểu hiện không đứng đắn, cái nhìn gợi tình, nháy mắt liên tục, các cử chỉ của ngón tay… Hình thức này bao gồm việc phô bày các tài liệu khiêu dâm, hình ảnh, vật, màn hình máy tính, áp phích, thư điện tử, ghi chép, tin nhắn liên quan tới tình dục[5]. Nhưng hành động này không hướng tới hoặc hướng tới không rõ ràng hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác.

Theo tác giả, quấy rối tình dục là hành vi nguy hiểm cho xã hội không chỉ đáng lên án về mặt đạo đức mà cần phải bị trừng trị về pháp luật mới thỏa đáng được. Hơn thế nữa, hành vi quấy rối tình dục là tiền đề để người phạm tội này sinh và thực hiện các hành vi xâm hại tình dục cao hơn, do đó cần phải được sớm ngăn chặn. Vì vậy, không nhất thiết phải xem xét hành vi quấy rối tình dục có hướng tới giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác hay không mới là tội xâm hại tình dục. Bởi, hành vi quấy rối tình dục người khác cũng là một hành vi nhằm thoả mãn một phần nhục dục của kẻ thực hiện hành vi này, làm nhục về tình dục của nạn nhân, tức là xâm phạm quyền bất khả xâm phạm tình dục của nạn nhân.

Cuối cùng, một nguyên nhân cũng không kém phần quan trọng, Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế sâu, rộng về nhiều phương diện, để quá trình hội nhập hiệu quả và phù hợp với pháp luật quốc tế, việc quy định tội quấy rối tình dục là yêu cầu cần thiết.

Bởi lẽ đó, việc BLHS 2015 chưa bổ sung quy định hành vi quấy rối tình dục vào trong các tội xâm phạm tình dục là một thiếu sót bất cập, cần phải kịp thời điều chỉnh trước khi BLHS 2015 chính thức dược ban hành.

Tác giả đề xuất kiến giải lập pháp cho tội danh này như sau:

“Điều …Tội quấy rối tình dục

1. Người nào đủ 16 tuổi trở lên mà có hành vi quấy rối tình dục bằng lời nói hoặc phi lời nói thì bị phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:
3. a) Phạm tội có tổ chức;
4. b) Phạm tội từ 02 lần trở lên;
5. c) Phạm tội cùng một lúc đối với từ 02 người trở lên;
6. d) Phạm tội với người dưới 16 tuổi;
7. đ) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 11% đến 45%;
8. g) Tái phạm nguy hiểm.
9. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm:
10. a) Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân trên 45% trở lên;
11. b) Làm nạn nhân tự sát.
12. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm”

Tài liệu tham khảo:

1.Quốc hội (2012), Bộ luật lao động năm 2012, Hà Nội

2.Đồng Xuân Thuận (2015), Quy định của pháp luật về xử lý hành vi quấy rối tình dục như thế náo? Người bị quấy rối phải làm gì để bảo vệ mình, Báo pháp luật đời sống. số 5, tr 3.

3.Elaine Landau (1993), Sexual harssament, Nxb. Walker and Company NewYork,( 93 tr), tr.28

4.Ariane Reinhart (1999), Sexual harassment Snitzerlard, Nxb.Internation Labour office Geneva

5.Đại học Luật Hà Nội dịch (2010), BLHS nước Cộng hòa Thụy Điển, Nxb.Công an nhân dân, Hà Nội

[1]Elaine Landau (1993), Sexual harssament, Nxb. Walker and Company NewYork,( 93 tr), tr.28

[2]Ariane Reinhart (1999), Sexual harassment Snitzerlard, Nxb.Internation Labour office Geneva

[3] Đại học Luật Hà Nội dịch (2010), BLHS nước Cộng hòa Thụy Điển, Nxb.Công an nhân dân, Hà Nội

[4] Quốc hội (2012), Bộ luật lao động năm 2012, Hà Nội

[5] Đồng Xuân Thuận (2015), Quy định của pháp luật về xử lý hành vi quấy rối tình dục như thế nào? Người bị quấy rối phải làm gì để bảo vệ mình, Báo Pháp luật – Đời sống. số 5, tr 3

ThS. NGUYỄN THỊ NGỌC LINH ( Đại học Nội vụ Hà Nội)