Trao đổi về bài viết “Bàn về Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất vô hiệu do “nhầm lẫn, giả tạo” trong giao dịch dân sự”

Thứ nhất, cần phân biệt rõ ràng, cụ thể về giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo và giao dịch dân sự vô hiệu do nhầm lẫn.

Trước đây, Pháp lệnh về Hợp đồng dân sự năm 1991 chỉ quy định chung các trường hợp “Hợp đồng vô hiệu” tại Điều 15 và “xử lý hợp đồng vô hiệu” tại Điều 16.

Từ khi có Bộ luật Dân sự (BLDS) 1995 (có hiệu lực từ 01/7/1996), 2005 và BLDS 2015 thì các “loại hình” giao dịch dân sự vô hiệu được tách ra thành từng điều luật riêng với nội dung và thời hiệu khác nhau.

Giao dịch dân sự vô hiệu do giả tạo được quy định tại khoản 1 Điều 124 BLDS 2015 có nội dung mô tả khá rõ “Khi các bên xác lập giao dịch dân sự một cách giả tạo nhằm che giấu một giao dịch dân sự khác thì giao dịch dân sự giả tạo vô hiệu” và thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố vô hiệu là không có thời hạn.

Giao dịch dân sự vô hiệu do bị nhầm lẫn được quy định tại khoản 1 Điều 126 BLDS 2015 với nội dung “giao dịch dân sự được xác lập có sự nhầm lẫn làm cho một bên hoặc các bên không đạt được mục đích của việc xác lập giao dịch…”. Việc hiểu không đúng bản chất của vấn đề liên quan đến giao dịch (suy nghĩ rằng A, nhưng thực sự là B...) có thể đối với một bên hoặc cả các bên dẫn đến không đạt được mục đích giao dịch là do khách quan hoặc vô ý (vì tự tin hoặc cẩu thả). Nếu một bên cố ý làm cho bên còn lại hiểu không đúng bản chất của vấn đề liên quan đến giao dịch khi thực hiện thì không còn là giao dịch dân sự do nhầm lẫn nữa mà là giao dịch dân sự do lừa dối.

“Lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên hoặc của người thứ ba nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất của đối tượng hoặc nội dung của giao dịch dân sự nên đã xác lập giao dịch đó” (đoạn 2, Điều 127 BLDS 2015).

Về thời hiệu yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu đối với giao dịch dân sự do nhầm lẫn, lừa dối là 02 năm kể từ ngày người bị nhầm lẫn, bị lừa dối biết hoặc phải biết mình bị nhầm lẫn hoặc bị lừa dối (khoản 1 Điều 132 BLDS 2015).

Thứ hai, qua các tình tiết của tình huống bài viết nêu ra thì anh A (là người có trình độ nhận thức thấp kém, không biết chữ) đã tin vào lời lừa dối của B (vợ đã ly hôn) và bà C (mẹ vợ cũ) nên đã ký Hợp đồng chuyển nhượng nhà đất của mình cho bà C (mà anh A không hề hay biết). Hành vi cố ý lừa dối của B và C để anh A tin và ký Hợp đồng tại Văn phòng công chứng như tình huống nêu đã có đủ dấu hiệu để kết luận cần phải xem xét tuyên bố Hợp đồng vô hiệu do bị lừa dối theo Điều 127 BLDS 2015.

Thứ ba, qua trích dẫn tình huống, anh A chỉ yêu cầu chung chung là “yêu cầu tuyên bố vô hiệu đối với Hợp đồng chuyển nhượng quyền sử dụng đất và tài sản gắn liền với đất...” mà không nêu rõ lý do vô hiệu.

Thực tế, còn không ít vụ án dân sự, nguyên đơn khởi kiện chỉ yêu cầu Tòa án tuyên bố giao dịch dân sự vô hiệu mà không nêu rõ lý do vô hiệu theo “loại hình” nào, điều khoản nào của BLDS 2015. Thiết nghĩ, trong trường hợp này Tòa án phải yêu cầu nguyên đơn làm rõ yêu cầu khởi kiện cụ thể để Tòa án có căn cứ xem xét giải quyết. Bởi vì theo khoản 1 Điều 5 Bộ luật Tố tụng dân sự hiện hành quy định “Tòa án chỉ thụ lý giải quyết vụ việc dân sự khi có đơn khởi kiện, đơn yêu cầu của đương sự và chỉ giải quyết trong phạm vi đơn khởi kiện, đơn yêu cầu đó”. Có như vậy, quyền tự định đoạt của các đương sự và nghĩa vụ chứng minh các yêu cầu khởi kiện của nguyên đơn mới được thực hiện trên thực tế một cách có hiệu quả và cụ thể.

TS. LÊ XUÂN THÂN (Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh)

Ảnh minh họa - Nguồn: Internet.