Hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian

Đặt vấn đề

Thực tiễn xét xử các vụ án hình sự xâm phạm sở hữu những năm gần đây cho thấy, tình hình tội phạm nói chung, các tội xâm phạm sở hữu nói riêng có nhiều diễn biến phức tạp. Phương thức, thủ đoạn phạm tội cũng ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn, tính chất, mức độ nguy hiểm cho xã hội ngày càng lớn. Tình trạng đó đã và đang gây ra không ít những khó khăn, thách thức đối với các cơ quan tiến hành tố tụng (THTT), người THTT trong công tác điều tra, truy tố, xét xử, cũng như trong việc chủ động ngăn chặn, đấu tranh và phòng, chống tội phạm.

Thực tiễn áp dụng các quy định của luật hình sự Việt Nam về các tội xâm phạm sở hữu cho thấy một số hạn chế, vướng mắc như: thiếu quy phạm định nghĩa, một số quy định liên quan đến các dấu hiệu định tội và định khung hình phạt có nhiều cách hiểu khác nhau, dẫn đến không thống nhất trong nhận thức về dấu hiệu pháp lý, đường lối xử lý và thực tiễn định tội danh đối với tội phạm này. Do vậy, trong một số vụ án cụ thể, đã có tình trạng giữa các cơ quan THTT, người THTT có nhận thức khác nhau về việc định tội và định khung hình phạt khi tiến hành xử lý hình sự đối với hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện nhiều lần, vào nhiều ngày, nhiều địa điểm khác nhau.

Do đó, bài viết này sẽ tập trung nghiên cứu các quy định của pháp luật, các giải đáp, hướng dẫn về việc định tội đối với hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian dưới khía cạnh lập pháp hình sự và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật hình sự về hành vi này, từ đó, đưa ra những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả áp dụng, định tội đối với hành vi xâm phạm sở hữu trong luật hình sự Việt Nam.

1. Quy định của pháp luật về hành vi xâm phạm quyền sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian

Các tội xâm phạm sở hữu được quy định tại Chương XVI Bộ luật Hình sự (BLHS) năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017). Đa số các hành vi phạm tội đều có mục đích chiếm đoạt tài sản, do đó, căn cứ để định tội đều dựa vào trị giá tài sản bị chiếm đoạt, ví dụ như tội “công nhiên chiếm đoạt tài sản” quy định tại Điều 172 BLHS năm 2015; tội “trộm cắp tài sản” quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015; tội “lừa đảo chiếm đoạt tài sản” quy định tại Điều 174 BLHS năm 2015; tội “lạm dụng tín nhiệm chiếm đoạt tài sản” quy định tại Điều 175 BLHS năm 2015…

Do phải dựa vào trị giá tài sản bị chiếm đoạt làm căn cứ định tội, nên trong một số trường hợp, người phạm tội thực hiện hành vi phạm tội vào nhiều ngày, nhưng mỗi ngày trị giá tài sản bị chiếm đoạt đều dưới mức truy cứu trách nhiệm hình sự (TNHS) và không thuộc một trong các trường hợp khác để truy cứu TNHS. Vậy, khi nào xác định hành vi chiếm đoạt tài sản được thực hiện vào nhiều ngày được xem là một lần phạm tội, được cộng trị giá tài sản của các ngày để làm căn cứ định tội, khi nào thì không được xem là một lần phạm tội.

Ngoài các quy định của BLHS năm 2015, điểm a mục 5 phần II Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP ngày 25/12/2001 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và Bộ Tư pháp về việc hướng dẫn áp dụng một số quy định tại chương XIV “Các tội xâm phạm sở hữu” của Bộ luật Hình sự năm 1999 (đã hết hiệu lực) (gọi tắt là Thông tư liên tịch số 02/2001) đã hướng dẫn: “5. Trong trường hợp một người thực hiện nhiều lần cùng loại hành vi xâm phạm sở hữu, nhưng mỗi lần giá trị tài sản bị xâm phạm dưới mức tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của BLHS và không thuộc một trong các trường hợp khác để truy cứu trách nhiệm hình sự (gây hậu quả nghiêm trọng; đã bị xử phạt hành chính; đã bị kết án nhưng chưa được xóa án tích...), đồng thời, trong các hành vi xâm phạm đó, chưa có lần nào bị xử phạt hành chính và chưa hết thời hiệu xử phạt hành chính, nếu tổng giá trị tài sản của các lần bị xâm phạm bằng hoặc trên mức tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của BLHS, thì người thực hiện nhiều lần cùng loại hành vi xâm phạm sở hữu phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm tương ứng theo tổng giá trị tài sản của các lần bị xâm phạm, nếu: a) Các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian”. Mục 3 phần I Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao về việc thông báo kết quả giải đáp trực tuyến một số vướng mắc về hình sự, dân sự và tố tụng hành chính có nêu câu hỏi: “Trường hợp một người thực hiện nhiều lần cùng loại hành vi xâm phạm sở hữu, nhưng mỗi lần trị giá tài sản bị xâm phạm dưới mức tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự và không thuộc một trong các trường hợp khác để truy cứu trách nhiệm hình sự, đồng thời, trong các hành vi xâm phạm đó, chưa có lần nào bị xử phạt hành chính và chưa hết thời hiệu xử phạt hành chính, nếu tổng trị giá tài sản của các lần bị xâm phạm bằng hoặc trên mức tối thiểu để truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của Bộ luật Hình sự, thì có xử lý về hình sự hay không” và được giải đáp như sau: “Người thực hiện nhiều lần cùng loại hành vi xâm phạm sở hữu phải bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội phạm tương ứng theo tổng trị giá tài sản của các lần bị xâm phạm, nếu các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian”.

Thông tư liên tịch số 02/2001đã hết hiệu lực toàn bộ vào ngày 08/10/2021 (theo Quyết định số 355/QĐ-TANDTC ngày 08/10/2021 của Tòa án nhân dân tối cao). Mục 3 phần I Công văn số 64/TANTC-PC cũng viện dẫn từ Thông tư liên tịch số 02/2001. Do đó, hiện nay, các cơ quan tiến hành tố tụng không thể áp dụng hướng dẫn của Thông tư liên tịch trên để giải quyết vụ án.

2. Thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật hình sự về hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian

Từ việc thiếu văn bản hướng dẫn thống nhất, cũng như việc hướng dẫn chưa rõ ràng nên trong thực tiễn giải quyết có nhiều quan điểm khác nhau, nhóm tác giả xin đưa ra các tình huống thực tiễn nhằm làm rõ việc áp dụng quy định của pháp luật hình sự về hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian như sau:

Thứ nhất, hành vi phạm tội của bị cáo Nguyễn Thanh H và ông Nguyễn Văn L được tóm tắt như sau:

Ngày 16/5/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L cắt trộm 400 mét dây điện lõi nhôm của ông Từ Sĩ L, trị giá 1.140.000 đồng và 128 mét dây điện lõi nhôm của ông Đặng H, trị giá 371.200 đồng. Sau đó, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 700.000 đồng. Tổng trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 16/5/2023 qua định giá là 1.511.200 đồng.

Ngày 23/5/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L cắt trộm 176 mét dây điện lõi nhôm của ông Nguyễn Hoài T, trị giá 376.200 đồng và 66 mét dây điện lõi nhôm của ông Nguyễn L, trị giá 145.200 đồng. Sau đó, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 500.000 đồng. Tổng trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 23/5/2023 qua định giá là 521.400 đồng.

Ngày 07/6/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L cắt trộm 230 mét dây điện lõi nhôm của ông Trần Quốc V rồi đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 500.000 đồng. Trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 07/6/2023 qua định giá là 368.000 đồng.

Ngày 10/6/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L cắt trộm 120 mét dây điện lõi nhôm của ông Võ Văn T, trị giá 192.000 đồng; 80 mét dây điện lõi nhôm của ông Trần Văn B, trị giá 128.000 đồng và 156 mét dây điện lõi nhôm của Trần Bình T, trị giá 249.600 đồng, sau đó, đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 860.000 đồng. Tổng trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 10/6/2023 qua định giá là 569.600 đồng.

Khoảng 12 giờ ngày 19/6/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L tiếp tục cắt trộm 80 mét dây điện lõi nhôm của ông Nguyễn Xuân N, trị giá 384.000 đồng; 80 mét dây điện, lõi nhôm của ông Nguyễn Ngọc Á, trị giá 96.000 đồng. Sau đó, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 500.000 đồng. Đến khoảng 19 giờ cùng ngày, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L tiếp tục cắt trộm 230 mét dây điện lõi nhôm của bà Nguyễn Thị H, trị giá 506.000 đồng rồi đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 800.000 đồng. Tổng trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 19/6/2023 qua định giá là 986.000 đồng.

Tổng giá trị tài sản mà Nguyễn Thanh H, Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong vụ án là 3.956.200 đồng.

Bị cáo Nguyễn Thanh H có đủ năng lực chịu TNHS, thực hiện hành vi lén lút trộm cắp tài sản, xâm phạm đến quyền sở hữu tài sản của người khác. Bị cáo cũng đã bị kết án về tội “trộm cắp tài sản” chưa được xóa án tích, nhưng lại tiếp tục thực hiện hành vi trộm cắp tài sản của người khác, tổng giá trị tài sản bị chiếm đoạt trong từng ngày qua định giá đều dưới 2.000.000 đồng. Do đó, hành vi của bị cáo H đã phạm vào tội “trộm cắp tài sản” quy định tại điểm b khoản 1 Điều 173 BLHS năm 2015.

Đối với Nguyễn Văn L đã cùng Nguyễn Thanh H thực hiện hành vi trộm cắp tài sản, nhưng do giá trị tài sản mỗi lần trộm cắp chưa đến 2.000.000 đồng, đồng thời, không thuộc các trường hợp khác quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015, nên không phạm tội “trộm cắp tài sản” quy định tại Điều 173 BLHS năm 2015. Công an huyện đã ra quyết định xử phạt hành chính đối với Nguyễn Văn L.

 Nhận xét, đánh giá và vướng mắc đặt ra từ vụ án: Nguyễn Thanh H, Nguyễn Văn L thực hiện hành vi trộm cắp vào các ngày 16/5/2023, 23/5/2023, 07/6/2023, 10/6/2023, 19/6/2023. Nguyễn Thanh H, Nguyễn Văn L thực hiện hành vi trộm cắp tài sản nhiều lần, tại nhiều nơi, vào nhiều ngày. Tổng trị giá tài sản bị H và L chiếm đoạt trong từng ngày (qua định giá đều dưới 2.000.000 đồng).

Trường hợp nếu tính tổng giá trị tài sản qua định giá tất cả các ngày 16/5/2023, 23/5/2023, 07/6/2023, 10/6/2023, 19/6/2023 là 3.956.200 đồng thì Nguyễn Thanh H, Nguyễn Văn L phải bị truy tố về tội “trộm cắp tài sản” quy định tại khoản 1 Điều 173 BLHS năm 2015.

Nhưng, vấn đề đặt ra là, có được tính tổng giá trị tài sản bị chiếm đoạt qua định giá tất cả các ngày 16/5/2023, 23/5/2023, 07/6/2023, 10/6/2023, 19/6/2023 không?

Theo Thông tư liên tịch số 02/2001 và Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao, thì chỉ được tính tổng giá trị tài sản bị chiếm đoạt trong nhiều ngày, nếu các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian.

Tính các ngày phạm tội của H và L trong vụ án trên, thì từ ngày 16/5/2023 đến ngày 23/5/2023 là 07 ngày; từ ngày 23/5/2023 đến ngày 07/6/2023 là 15 ngày; từ ngày 07/6/2023 đến ngày 10/6/2023 là 03 ngày; từ ngày 10/6/2023 đến ngày 19/6/2023 là 09 ngày. Tất cả các ngày thực hiện hành vi phạm tội đều bị ngắt quãng một khoảng thời gian, không liên tục.

Do đó, các ngày mà Nguyễn Thanh H, Nguyễn Văn L thực hiện hành vi trộm cắp tài sản không liên tục, không kế tiếp nhau về mặt thời gian, nên không tính tất cả các ngày nêu trên là một lần phạm tội và không tính tổng trị giá tài sản bị H và L chiếm đoạt trong tất cả các ngày 16/5/2023, ngày 23/5/2023, ngày 07/6/2023, ngày 10/6/2023 và ngày 19/6/2023 để làm căn cứ truy cứu TNHS đối với H và L.

Thứ hai, hành vi phạm tội của Trần Lê Minh Ph và Huỳnh Trọng H được tóm tắt như sau:

Khoảng 12 giờ ngày 05/5/2023, H điều khiển xe mô tô 79C1-437.38 chở Ph lưu hành trên đại lộ Nguyễn Tất Thành theo hướng thành phố Nha Trang vào thành phố Cam Ranh. Khi đến trước quán nước giải khát của bà Từ Thị Thúy H ở thôn CH, xã CHĐ, huyện CL, Ph và H quan sát thấy quán đóng cửa, không có người trông coi, nên Ph và H đi vào bên hông quán lấy 02 ống kim loại hình trụ (01 ống kim loại dài 3,49 mét, đường kính 0,076 mét và 01 ống kim loại dài 2,06 mét, đường kính 0,076 mét) rồi Ph điều khiển xe mô tô chở H vác 02 ống kim loại đến cơ sở mua, bán phế liệu Nh 2 (do bà Lê Thanh Thúy Ý Nh làm chủ) ở thôn TTr, xã CHĐ, huyện CL bán cho ông Nguyễn Đình Q với giá 100.000 đồng. Sau đó, H điều khiển xe mô tô chở Ph quay lại quán bà H và Ph đi vào bên hông quán lấy 01 bình gas hiệu Phoenix, loại vỏ 13,2 kg, màu xám, khối lượng 20 kg rồi đem đến cửa hàng gas “H.V” ở thôn PL, xã PĐ, thành phố NT bán cho anh Trần Văn Ch với giá 250.000 đồng.

Khoảng 09 giờ ngày 06/5/2023, Ph điều khiển xe mô tô XXC1-437.38 chở H lưu hành trên đại lộ Nguyễn Tất Thành theo hướng thành phố Nha Trang vào thành phố Cam Ranh. Trên đường đi, Ph rủ H tiếp tục đến quán nước giải khát của bà H để trộm cắp tài sản, thì H đồng ý. Khi đến nơi, Ph đứng bên ngoài cảnh giới, H đi ra phía sau quán mở cửa vào trong quán lấy 01 thùng bia Sài Gòn xanh (loại 24 lon). Sau đó, H và Ph đem bán thùng bia cho bà Nguyễn Thị Ch với giá 200.000 đồng.

Khoảng 12 giờ 30 phút ngày 07/5/2023, Ph điều khiển xe mô tô XXC1-437.38 chở H từ thành phố Nha Trang quay lại quán của bà H để tiếp tục trộm cắp tài sản. Khi đến nơi, H đi ra phía sau quán và mở cửa vào bên trong quán lấy 15 lon bia Bivina, 01 thùng nước ngọt CocaCola (loại 24 lon), 10 gói thuốc lá Thăng Long, 15 gói thuốc lá White Horse (Ngựa trắng), 14 chai nước ngọt Number One, 12 lon nước bí đao, rồi đem bán cho bà Dương Thị D, trú thôn PL, xã PĐ, thành phố Nha Trang với giá 750.000 đồng. Số tiền bán được, cả hai tiêu xài hết.

Khoảng 12 giờ ngày 11/5/2023, Ph điều khiển xe mô tô XXC1-437.38 chở H quay lại quán của bà H. Khi đến nơi, Ph và H đi vào phía bên hông của quán, kéo 01 xe kéo hàng bằng kim loại, kích thước 1,30 mét x 0,86 mét x 0,60 mét, có càng kéo hình chữ V ra ngoài để đem đi tiêu thụ, thì bị anh Nguyễn Quang H và Nguyễn Quốc T phát hiện, giữ lại và thông báo cho bà H. Sau đó, bà H đã trình báo sự việc với cơ quan công an.

Tại Kết luận định giá tài sản số 30/KL-HĐĐGTS ngày 27/6/2023 của Hội đồng định giá tài sản trong tố tụng hình sự huyện CL kết luận: Giá trị của 02 ống kim loại sắt hình trụ (01 ống kim loại dài 3,49 mét, đường kính 7,6 cm và 01 ống kim loại dài 2,06 mét, đường kính 7,6 cm) là 450.000 đồng; giá trị của 01 bình gas hiệu Phoenix, loại vỏ 13,2 kg, màu xám, khối lượng 20 kg là 350.000 đồng. Tổng giá trị tài sản chiếm đoạt ngày 05/5/2023 là 800.000 đồng.

Giá trị của 01 thùng bia Sài Gòn xanh (loại 24 lon) là 240.000 đồng. Tổng giá trị tài sản chiếm đoạt ngày 06/5/2023 là 240.000 đồng.

Giá trị của 15 lon bia Bivina là 150.000 đồng, giá trị của 01 thùng nước ngọt CocaCola (loại 24 lon) là 180.000 đồng, giá trị của 10 gói thuốc lá Thăng Long là 100.000 đồng, giá trị của 15 gói thuốc lá White Horse  là 187.500 đồng, giá trị của 14 chai nước ngọt Number One là 112.000 đồng, giá trị của 12 lon nước bí đao là 96.000 đồng. Tổng giá trị tài sản chiếm đoạt ngày 07/5/2023 là 825.500 đồng.

Giá trị của 01 xe kéo hàng bằng kim loại, kích thước 1,30 mét x 0,86 mét x 0,60 mét, có càng kéo hình chữ V gắn hai bên thành xe dài 0,70 mét, chỉ còn 01 bánh xe cao su nhỏ là 1.400.000 đồng. Tổng giá trị tài sản chiếm đoạt ngày 11/5/2023 là 1.400.000 đồng.

Như vậy, tổng giá trị tài sản chiếm đoạt qua tất cả các ngày là 3.265.500 đồng.

Tiền án, tiền sự của các bị cáo:

Trần Lê Minh Ph - sinh năm 1990; tiền án: ngày 25/9/2014, bị Tòa án nhân dân Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh xử phạt 02 năm tù về tội “tàng trữ trái phép chất ma túy”, chấp hành án xong ngày 08/02/2016. Ngày 19/8/2021, bị Tòa án nhân dân huyện Thuận Bắc, tỉnh Ninh Thuận xử phạt 12 tháng tù về tội “trộm cắp tài sản”, chấp hành án xong ngày 30/4/2022; tiền sự: không.

Huỳnh Trọng H - sinh năm 1985; tiền án: không; tiền sự: ngày 15/9/2021, bị Tòa án nhân dân thành phố Nha Trang ra quyết định áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc trong thời hạn 18 tháng, chấp hành xong ngày 01/11/2022.

Viện kiểm sát huyện CL truy tố các bị cáo về tội “trộm cắp tài sản”, đối với bị cáo Huỳnh Trọng H bị truy tố theo khoản 1 Điều 173 BLHS năm 2015. Riêng bị cáo Trần Lê Minh Ph, bị truy tố theo điểm g khoản 2 Điều 173 BLHS năm 2015.

 Nhận xét, đánh giá và vướng mắc đặt ra từ vụ án: Vào các ngày 05/5/2023, ngày 06/5/2023, ngày 07/5/2023 và ngày 11/5/2023, Trần Lê Minh Ph và Huỳnh Trọng H đã nhiều lần trộm cắp tài sản với tổng giá trị tài sản chiếm đoạt qua định giá là 3.265.500 đồng.

Nếu không xét về tiền án, tiền sự của các bị cáo, với tổng giá trị tài sản qua định giá của tất cả các ngày trộm cắp tài sản 05/5/2023, 06/5/2023, 07/5/2023, 11/5/2023 là 3.265.500 đồng, thì Trần Lê Minh Ph và Huỳnh Trọng H phải bị truy tố về tội “trộm cắp tài sản” quy định tại khoản 1 Điều 173 BLHS năm 2015.

Vấn đề đặt ra ở đây là, theo quy định của pháp luật có được tính tổng giá trị tài sản qua định giá tất cả các ngày 05/5/2023, 06/5/2023, 07/5/2023 và 11/5/2023 hay không?

Như phân tích nêu trên, thì chỉ được tính tổng giá trị tài sản bị chiếm đoạt trong nhiều ngày nếu các hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian.

Xét về thời gian, thì các ngày thực hiện hành vi phạm tội đều bị ngắt quãng một khoảng thời gian, không liên tục. Hành vi trộm cắp tài sản của các bị cáo ở từng ngày đã chấm dứt theo từng ngày.

Do đó, có đủ cơ sở xác định các ngày mà Trần Lê Minh Ph và Huỳnh Trọng H thực hiện hành vi trộm cắp tài sản không liên tục, không kế tiếp nhau về mặt thời gian, nên không tính tất cả các ngày nêu trên là một lần phạm tội và không tính tổng trị giá tài sản Trần Lê Minh Ph và Huỳnh Trọng H chiếm đoạt trong tất cả các ngày 05/5/2023, ngày 06/5/2023, ngày 07/5/2023 và ngày 11/5/2023 để làm căn cứ truy cứu TNHS.

3. Nhận xét và kiến nghị

Việc xác định tội phạm hoàn thành hay chưa hoàn thành, kết thúc hay chưa kết thúc có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định TNHS đối với hành vi xâm phạm sở hữu được thực hiện một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian.

Tội phạm kết thúc là hành vi phạm tội đã thực sự chấm dứt, không còn xảy ra trên thực tế. Tội phạm kết thúc có thể xảy ra trong các trường hợp sau: hành vi phạm tội kết thúc vì chủ thể đã đạt được mục đích; hành vi phạm tội kết thúc vì chủ thể đã bị ngăn cản, nên không thực hiện tiếp được; hành vi phạm tội kết thúc vì chủ thể đã tự ý dừng lại, tự ý nửa chừng chấm dứt việc phạm tội. Thời điểm tội phạm kết thúc là thời điểm hành vi phạm tội đã thực sự chấm dứt trên thực tế.

Trong khi đó, tội phạm hoàn thành là một trong các giai đoạn thực hiện tội phạm, trường hợp hành vi phạm tội đã thỏa mãn đầy đủ các dấu hiệu được mô tả trong cấu thành tội phạm theo BLHS đối với từng tội danh. Liên quan đến thời điểm tội phạm hoàn thành, không phụ thuộc vào việc người phạm tội đã thỏa mãn mục đích của mình hay chưa, thời điểm tội phạm hoàn thành căn cứ vào tầm quan trọng của khách thể, yêu cầu bảo vệ đối với từng loại khách thể và đặc điểm của từng loại tội phạm: tội có cấu thành vật chất hay tội có cấu thành hình thức.

Nói đến tội phạm hoàn thành, là hoàn thành về mặt pháp lý, còn nói đến tội phạm kết thúc là nói đến tội phạm đã thực sự chấm dứt trên thực tế. Thời điểm tội phạm nào đó được coi là hoàn thành, nhưng có thể vẫn tiếp diễn, chưa kết thúc. Do vậy, thời điểm tội phạm kết thúc và hoàn thành có thể trùng nhau hoặc không.

Đối với tội phạm có cấu thành vật chất, tội phạm hoàn thành khi người phạm tội đã gây hậu quả của tội phạm, vì trong cấu thành tội phạm vật chất có dấu hiệu hậu quả thiệt hại. Do đó, xác định người phạm tội thực hiện một hành vi chiếm đoạt tài sản ví dụ như ngày 06/5/2023, Trần Lê Minh Ph cùng Huỳnh Trọng H trộm 01 thùng bia Sài Gòn xanh (loại 24 lon) của bà H rồi đem bán thùng bia cho bà Nguyễn Thị Ch với giá 200.000 đồng, trị giá tài sản bị Trần Lê Minh Ph cùng Huỳnh Trọng H chiếm đoạt trong ngày 06/5/2023 qua định giá là 240.000 đồng là tội phạm đã hoàn thành, đã kết thúc khi Ph và H thực hiện xong việc trộm cắp tài sản, nên chỉ tính trị giá tài sản bị chiếm đoạt trong ngày 06/5/2023 làm căn cứ định tội.

Hoặc trong trường hợp vào ngày 10/6/2023, Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L cắt trộm 120 mét dây điện lõi nhôm của ông Võ Văn T, trị giá 192.000 đồng; 80 mét dây điện, lõi nhôm của ông Trần Văn B, trị giá 128.000 đồng và 156 mét dây điện lõi nhôm của Trần Bình T, trị giá 249.600 đồng sau đó, đem bán cho Phạm Văn C lấy số tiền 860.000 đồng, tổng trị giá tài sản bị Nguyễn Thanh H cùng Nguyễn Văn L chiếm đoạt trong ngày 10/6/2023 qua định giá là 569.600 đồng, xác định trong từng lần phạm tội, thì tội phạm đã hoàn thành, nhưng chưa kết thúc do việc trộm cắp được thực hiện liên tục, kế tiếp nhau trong ngày 10/6/2023, nên phải tính tổng trị giá tài sản bị chiếm đoạt trong ngày 10/6/2023 làm căn cứ định tội.

Thông qua phân tích quy định pháp luật và thực tiễn xét xử đối với việc thực hiện hành vi một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian, các tác giả  đề xuất cơ quan có thẩm quyền cần ban hành văn bản hướng dẫn về hành vi này như sau: “Thực hiện hành vi một cách liên tục, kế tiếp nhau về mặt thời gian là người phạm tội có nhiều hành vi phạm tội nối tiếp nhau thành một chuỗi không bị gián đoạn, không bị ngắt quãng trong một khoảng thời gian nhất định”.

Kết luận

 BLHS năm 2015 đã có nhiều quy định kế thừa quy định của BLHS năm 1999 về việc lấy trị giá tài sản bị chiếm đoạt làm căn cứ để xử lý TNHS. Nội dung này đã được hướng dẫn tại Thông tư liên tịch số 02/2001. Mặc dù Thông tư liên tịch số 02/2001 đã hết hiệu lực, nhưng hiện nay, chưa có nghị quyết của Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn quy định này của BLHS năm 2015, do đó, cần phải áp dụng tinh thần của Thông tư liên tịch số 02/2001 theo hướng có lợi cho bị can, bị cáo, người có liên quan khác trong khi chờ cơ quan có thẩm quyền ban hành văn bản hướng dẫn.

ThS. PHẠM VÕ VĂN - NGUYỄN CÔNG THỊNH (Nguồn Tạp chí TAND in số 21/2024)

Tài liệu tham khảo

1. Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017).

2. Thông tư liên tịch số 02/2001/TTLT-TANDTC-VKSNDTC-BCA-BTP ngày 25/12/2001 của Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp về việc hướng dẫn áp dụng một số quy định tại Chương XIV Các tội phạm xâm phạm sở hữu của Bộ luật Hình sự năm 1999.

3. Công văn số 64/TANDTC-PC ngày 03/4/2019 của Tòa án nhân dân tối cao về việc thông báo kết quả giải đáp trực tuyến một số vướng mắc về hình sự, dân sự và tố tụng hành chính.

4. Bộ luật Hình sự năm 1999.

Tòa án nhân dân thị xã La Gi, tỉnh Bình Thuận tổ chức phiên toà trực tuyến - Ảnh: Phú Cẩn.