Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án hành chính về đất đai

Quy định của pháp luật

Khoản 10 Điều 3 Luật tố tụng Hành chính năm 2015 quy định người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan là cơ quan, tổ chức, cá nhân tuy không khởi kiện, không bị kiện, nhưng việc giải quyết vụ án hành chính có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ nên họ tự mình hoặc đương sự khác đề nghị và được Tòa án chấp nhận hoặc được Tòa án đưa vào tham gia tố tụng với tư cách là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Họ được thực hiện các quyền và nghĩa vụ của đương sự theo quy định tại Điều 55, Điều 56, Điều 57 Luật Tố tụng hành chính.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có hai dạng là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập; người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng với bên khởi kiện hoặc với bên bị kiện.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có yêu cầu độc lập có các đặc trưng sau: Có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hay việc giải quyết vụ án có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ; Có yêu cầu độc lập với người khởi kiện, người bị kiện liên quan đến vụ án đang được giải quyết; Không tham gia tố tụng với bên người khởi kiện hay với người bị kiện; có quyền và nghĩa vụ như người khởi kiện; Có quyền thay đổi, rút một phần hoặc toàn bộ yêu cầu độc lập.

Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng bao gồm đặc điểm: Có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án hay việc giải quyết vụ án có liên quan đến quyền lợi, nghĩa vụ của họ; Không yêu cầu độc lập với người khởi kiện, người bị kiện liên quan đến vụ án đang được giải quyết; Có thể tham gia tố tụng với bên người khởi kiện hay với người bị kiện; nếu tham gia tố tụng với bên người khởi kiện hoặc chỉ có quyền lợi thì có các quyền, nghĩa vụ của người khởi kiện, nếu tham gia tố tụng với người bị kiện hoặc chỉ có quyền lợi thì có các quyền, nghĩa vụ như người bị kiện; Không có quyền thay đổi, rút một phần hoặc toàn bộ yêu cầu độc lập.

Sự phân biệt này tạo cơ sở cho thẩm phán xử lý tình huống khi có đương sự yêu cầu Tòa án xác định một cá nhân, cơ quan, tổ chức thành người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án.

Những sai sót trong thực tiễn

Trong thực tiễn xét xử, có những vụ án Tòa án không đưa người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia tố tụng, dẫn đến quyền và lợi ích hợp pháp của họ không được pháp luật bảo vệ. Hoặc có trường hợp vụ án hành chính, đương sự là người bị kiện nhưng Tòa án cấp sơ thẩm xác định là người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan. Đây là vi phạm nghiêm trọng về thủ tục tố tụng, một trong những dạng vi phạm phổ biến, đồng thời là nguyên nhân dẫn đến Tòa án cấp trên hủy bản án.

Có thể thấy có một số trường hợp điển hình về việc bỏ sót dạng người tham gia tố tụng này:

Thứ nhất: Vụ án khiếu kiện hủy bỏ quyết định thu hồi đất, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất của chủ sử dụng đất. Tuy nhiên, phần diện tích được thu hồi đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho một chủ sử dụng đất khác và chủ thể này đang quản lý, sử dụng. Tòa án cấp sơ thẩm không đưa họ vào tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan , làm cho họ không thực hiện được quyền và nghĩa vụ đương sự theo quy định tại Điều 55 Luật Tố tụng hành chính.

Ví dụ: Bản án hành chính phúc thẩm số 349/2018/HC-PT ngày 29/8/2018 của TAND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh tuyên hủy án sơ thẩm. Nội dung vụ án ông T khởi kiện yêu cầu hủy quyết định thu hồi đất, thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất với phần diện tích 4.2ha đất nông nghiệp tại thôn A, xã B, huyện C, tỉnh D. Tuy nhiên, phần diện tích đất này được UBND huyện C cấp cho bà N và bà N đang quản lý, sử dụng.

Thứ hai: Vụ án khiếu kiện hủy quyết định giao đất, hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Nội dung vụ án thể hiện chủ sử dụng đất đã thế chấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất này để bảo đảm nghĩa vụ trả nợ đối với khoản vay của họ tại tổ chức tín dụng. Tòa án phải đưa tổ chức tín dụng tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan, nếu xét xử không có họ và tuyên án là vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng.

Ví dụ: Bản án hành chính sơ thẩm số 11/2017/HC-ST ngày 26/7/2017 của TAND tỉnh B.T đã bị cấp phúc thẩm hủy để xét xử lại vì tại phiên tòa sơ thẩm, đương sự trình bày giấy chứng nhận quyền sử dụng đất đã thế chấp để bảo đảm nghĩa vụ trả nợ tại Quỹ tín dụng nhân dân H, nhưng cấp sơ thẩm không được Quỹ tín dụng nhân dân H tham gia tố tụng.

Thứ ba: Trong vụ án khiếu kiện yêu cầu hủy giấy chứng nhận quyền sử dụng dất, yêu cầu Tòa án buộc Ủy ban nhân dân thu hồi giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Trên phần đất có ngôi mộ và đương sự cho rằng đây là đất hương hỏa do người chết để lại. Trường hợp Tòa án chưa xác định rõ chủ của các ngôi mộ trên đất hiện tại là ai để đưa họ vào tham gia tố tụng, không đưa người thừa kế tham gia tố tụng là vi phạm nghiêm trọng, ảnh hưởng đến quyền lợi của họ.

Ví dụ: Bản án hành chính phúc thẩm số 489/2018/HC-PT ngày 26/11/2018 của TAND cấp cao tại TP Hồ Chí Minh đã hủy bản án sơ thẩm.

Hoặc trường hợp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cấp cho hộ gia đình, Tòa án không đưa các thành viên trong hộ vào thời điểm cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất.

Ví dụ: Hộ gia đình sử dụng đất là những người có quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng theo quy định của pháp luật về hôn nhân và gia đình, đang sống chung và có quyền sử dụng đất chung tại thời điểm được Nhà nước giao đất, cho thuê đất, công nhận quyền sử dụng đất; nhận chuyển quyền sử dụng đất.

Trường hợp thành viên đang quản lý sử dụng, canh tác phần đất vào tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án.

Ví dụ: Hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp là hộ gia đình, cá nhân đã được Nhà nước giao, cho thuê, công nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp; nhận chuyển quyền sử dụng đất nông nghiệp và có nguồn thu nhập ổn định từ sản xuất nông nghiệp trên đất đó.

Bản án hành chính phúc thẩm số 369/2018/HC-PT ngày 13/9/2018 của TAND cấp cao tại TPHCM nhận định cho rằng cấp sơ thẩm không đưa các người con của ông H và bà K tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan dù những người này vẫn sinh sống và sử dụng diện tích đất 2000m2 từ năm 1995 đến nay là sai sót.
Kết luận

Trong quá trình giải quyết vụ án hành chính trong lĩnh vực quản lý nhà nước về đất đai, việc xác định tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, nhất là trong mối quan hệ tố tụng với người khởi kiện, người bị kiện. Nhiều vụ án hành chính đương sự này; tuy nhiên, vụ án hành chính có người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan tham gia không phải là hiếm. Các đương sự này hiểu được quy định pháp luật về người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan để làm cơ sở phát huy quyền lợi của mình, sử dụng quyền, nghĩa vụ của mình một cách triệt để.

Đây là những kinh nghiệm thực tiễn, rất mong được chia sẻ và mong nhận được trao đổi của quý độc giả.

Th.s NGUYỄN THỊ THANH VÂN (TAND huyện Cần Giuộc, tỉnh Long An)