Tạm ngừng phiên tòa dân sự sơ thẩm để thu thập chứng cứ và sự tham gia của Viện Kiểm sát

1.Về tạm ngừng phiên tòa

Tạm ngừng phiên tòa dân sự là một trong những điểm mới và tiến bộ được quy định tại Điều 259 Bộ luật tố tụng dân sự (BLTTDS) năm 2015. Quy định này giúp cho Hội đồng xét xử khắc phục được những hạn chế về thời hạn so với việc hoãn phiên tòa. Điều 259 BLTTDS quy định có 06 trường hợp, Hội đồng xét xử (HĐXX) có quyền quyết định tạm ngừng phiên tòa, khi có một trong các căn cứ sau:

– Do tình trạng sức khỏe hoặc do sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan khác mà người tiến hành tố tụng không thể tiếp tục tiến hành phiên tòa, trừ trường hợp thay thế được người tiến hành tố tụng;

– Do tình trạng sức khỏe hoặc do sự kiện bất khả kháng, trở ngại khách quan khác mà người tham gia tố tụng không thể tiếp tục tham gia phiên tòa, trừ trường hợp người tham gia tố tụng có yêu cầu xét xử vắng mặt;

– Cần phải xác minh, thu thập bổ sung tài liệu, chứng cứ mà nếu không thực hiện thì không thể giải quyết được vụ án và không thể thực hiện được ngay tại phiên tòa;

– Chờ kết quả giám định bổ sung, giám định lại;

– Các đương sự thống nhất đề nghị Tòa án tạm ngừng phiên tòa để họ tự hòa giải;

– Cần phải báo cáo Chánh án Tòa án để đề nghị sửa đổi, bổ sung hoặc bãi bỏ văn bản quy phạm pháp luật theo quy định tại Điều 221 của Bộ luật này”.

Quá trình áp dụng quy định nêu trên, tại điểm c khoản 1 Điều 259 BLTTDS đã bộc lộ nhiều vướng mắc nhiều nhất, cần được tháo gỡ.

2. Một số vướng mắc

Phiên tòa sơ thẩm khai mạc từ đầu không có sự tham gia của Viện kiểm sát (VKS), nhưng tại phiên tòa phải tạm ngừng, với lý do cần phải xác minh, thu thập chứng cứ. Trường hợp này, khi thực hiện việc thu thập chứng cứ xong, thì có thuộc trường hợp Viện kiểm sát tham gia phiên tòa theo quy định tại khoản 2 Điều 21 BLTTDS hay không? Hiện nay có 2 luồng quan điểm khác nhau.

Quan điểm thứ nhất cho rằng, do trong BLTTDS không có quy định tạm ngừng phiên tòa thu thập chứng cứ, sau khi mở lại thì phải có VKS tham gia phiên tòa, nên không phải thông báo cho VKS tham gia phiên tòa. Đồng thời, nếu tạm ngừng phiên tòa thu thập chứng cứ, sau đó bổ sung VKS tham gia phiên tòa thì sẽ kéo theo những hoạt động tố tụng khác, như phải chuyển hồ sơ cho VKS nghiên cứu và cử Kiểm sát viên tham gia phiên tòa, trong khi Hội đồng xét xử đang tạm ngừng phiên tòa thì quy định nào cho phép chuyển hồ sơ cho VKS cùng cấp trong trường hợp này. Hơn nữa, nếu đưa VKS vào thì phiên tòa cũng không thể tiếp tục ngay chỗ “tạm ngừng” được, vì Kiểm sát viên tham gia phiên tòa kiểu nửa chừng như thế thì cũng không nắm được nội dung tranh chấp của vụ án, yêu cầu cụ thể của các bên; chứ chưa nói đến các bên đương sự mất quyền yêu cầu thay đổi Kiểm sát viên (vì không có phần thủ tục).

Theo khoản 2 Điều 259 BLTTDS, sau thời gian 30 ngày nhưng vẫn không mở lại được phiên tòa, thì HĐXX có quyền tạm đình chỉ giải quyết vụ án, chờ kết quả thu thập chứng cứ. Về lý thuyết, sau khi quyết định tiếp tục giải quyết vụ án, mở lại phiên tòa, thì Tòa án có thể thông báo bổ sung VKS tham gia phiên tòa và thực hiện thủ tục chuyển hồ sơ cho VKS cùng cấp nghiên cứu, quyết định cử Kiểm sát viên tham gia phiên tòa… lúc này về lỗ hỏng vi phạm tố tụng sẽ được vá. Tuy nhiên, cũng cần hạn chế tối đa việc tạm ngừng phiên tòa trong trường hợp này. Một khi Thẩm phán được phân công nghiên cứu hồ sơ thật kỹ, thì chắc rằng sẽ tiên lượng được vụ án này sẽ cần thập chứng cứ gì, điều đó được thực hiện trước khi đưa quyết định đưa vụ án ra xét xử, phiên tòa sẽ có VKS tham gia, vụ án giải quyết nhanh chóng, toàn diện. Còn trong tình thế phải khắc phục lỗi tố tụng tạm đình chỉ vụ án và mở lại phiên tòa như nêu trên, điều này sẽ dẫn đến chậm tiến độ giải quyết án, ít nhiều gì cũng gây phiền hà, hao tốn cho người tham gia tố tụng, kể cả cơ quan tiến hành tố tụng, thay vì trước đó Thẩm phán nghiên cứu hồ sơ thật kỹ…

Quan điểm thứ hai cho rằng, theo khoản 2 Điều 21 BLTTDS đã quy định: “Viện kiểm sát tham gia các… phiên tòa sơ thẩm đối với những vụ án do Tòa án tiến hành thu thập chứng cứ”. Vì vậy, bất di bất dịch, nếu Tòa án có hoạt động thu thập chứng cứ nói chung đều thuộc trường hợp VKS tham gia phiên tòa, kể cả phiên tòa không có VKS tham gia nhưng phải tạm ngừng để thu thập chứng cứ, sau đó phiên tòa được mở lại thì cũng phải có VKS tham gia phiên tòa theo quy định chung.

Đồng tình với quan điểm này, Tiến sĩ Luật học Lại Văn Trình, Phó Chánh án TAND cấp cao tại Đà Nẵng cũng thống nhất với quan điểm thứ hai, bởi lẽ luật đã quy định rất cụ thể tại Điều 21 BLTTDS gồm trường hợp nào thì VKS phải tham gia phiên tòa. Về ý nghĩa có VKS tham gia phiên tòa sau khi thu thập chứng cứ, ai cũng thấy rằng điều này sẽ tăng cường tính hiệu quả của tranh tụng. Việc có VKS tham gia sau khi ngừng phiên tòa, còn giúp cho việc kiểm tra, đánh giá, thu thập chứng cứ được được khách quan, toàn diện hơn; Hội đồng xét xử cũng sẽ tuyên một bản án thuyết phục hơn.

Câu hỏi đặt ra sau khi ngừng phiên tòa để thu thập chứng cứ, việc tiếp tục phiên tòa sẽ diễn ra như thế nào? Kiểm sát viên tiến hành tố tụng từ giai đoạn tiếp theo hay phiên tòa phải xét xử lại từ đầu? Và thủ tục thực hiện như thế nào?

Đã có nhiều Thẩm phán xử lý tình huống này như sau, sau khi ngừng phiên tòa để thu thập chứng cứ xong, thì Tòa án có Thông báo, gửi kèm theo hồ sơ vụ án cho VKS cùng cấp để nghiên cứu và phân công Kiểm sát viên tham gia phiên tòa khi mở lại. Sau đó, phiên tòa cũng được tổ chức quay lại từ đầu để các bên thực hiện quyền tranh tụng của mình được đầy đủ hơn, kể cả quyền yêu cầu thay đổi Kiêm sát viên vừa được bổ sung…

Theo tác giả, khi chưa có văn bản hướng dẫn tháo gỡ vướng mắc này, thì cách làm nêu trên cũng tạm thời khắc phục được lỗ hổng của điều luật, tuy nhiên với cách làm này vô hình trung đã bỏ qua ý nghĩa của cái gọi là thủ tục “tạm ngừng”, vì chắc chắn khi có bổ sung VKS thì phải quay lại từ đầu phiên tòa, chứ không thể tiếp tục ở giai đoạn “tạm ngừng”; qua đó các bên đương sự thực hiện quyền tố tụng đầy đủ hơn, cũng như làm rõ nội dung yêu cầu của các bên để VKS nắm bắt…

Về quan điểm phiên tòa được tiếp tục hay trở lại từ đầu, có chuyên gia pháp luật cho rằng:“Việc xem xét có cần thiết bắt đầu lại phiên tòa hay không sau thời gian tạm ngừng phiên tòa, nên chăng, giao quyền chủ động quyết định việc tiếp tục lại phiên tòa sau thời gian tạm ngừng phiên tòa ở bước nào sẽ dành cho Hội đồng xét xử sơ thẩm quyết định… Hội đồng xét xử cần tham khảo ý kiến của đại diện Viện kiểm sát về việc tổ chức lại phiên tòa ở bước nào trong quá trình xét xử tại phiên tòa…” . Dĩ nhiên, quyền xem xét tổ chức phiên tòa ở giai đoạn nào thuộc về HĐXX, tuy nhiên rõ ràng là không thể tiếp tục ở giai đoạn đã tạm ngừng trước đó, với phân tích nêu trên.

3.Một số kiến nghị hoàn thiện

Trở lại quy định khoản 2 Điều 21 BLTTDS, VKS tham gia phiên tòa thuộc trường hợp Tòa có hoạt động thu thập chứng cứ theo Điều 97 BLTTDS nói chung và điểm c khoản 1 Điều 259 BLTTDS nói riêng. Điều luật có thu thập chứng cứ thì có VKS tham gia phiên tòa này đã mang tính nguyên tắc và xuyên suốt trong BLTTDS. Vì vậy, theo tác giả nếu thuộc trường hợp tạm ngừng phiên tòa để thu thập chứng cứ theo điểm c khoản 1 Điều 259 BLTTDS, thì nên chăng phân ra 02 trường hợp.

Nếu VKS tham gia từ đầu phiên tòa, thì sau khi tạm ngừng để thu thập chứng cứ, VKS vẫn tham gia như bình thường. Trường hợp phải tạm ngừng phiên tòa thu thập chứng cứ, nhưng VKS không tham gia ngay từ đầu thì nên quy định trường hợp này là ngoại lệ trong Điều 259 BLTTDS, và cần đưa trường hợp này về thủ tục hoãn phiên tòa, để các bước tố tụng sau đó được thực hiện một cách đầy đủ theo quy định chung. Cụ thể, khoản 1, 2 Điều 259 BLTTDS giữ nguyên, cần bổ sung thêm khoản 3 Điều 259 BLTTDS năm 2015 như sau: “… 3. Phiên tòa sơ thẩm không có Viện kiểm sát tham gia từ đầu, khi phải tiến hành xác minh, thu thập bổ sung tài liệu, chứng cứ theo điểm c khoản 1 Điều này, thì Hội đồng xét xử không tạm ngừng phiên tòa, mà quyết định hoãn phiên tòa, với căn cứ cần thu thập chứng cứ và đưa Viện kiểm sát vào tham gia phiên tòa”.

Về những vướng mắc nêu trên, hiện chưa có văn bản nào hướng dẫn thực hiện. Thiết nghĩ, để hiểu, áp dụng một cách thống nhất, tác giả kiến nghị, trước mắt (khi chưa sửa Luật) được, thì Tòa án nhân dân Tối cao cần sớm ban hành Văn bản hướng dẫn nghiệp vụ xét xử, cụ thể hướng dẫn với các nội dung: Sau khi ngừng phiên tòa để thu thập chứng cứ, thì VKS có tham gia phiên tòa được mở lại hay không? Phiên tòa mở lại (nếu có VKS) sẽ được tiếp tục hay trở lại từ đầu? Trình tự, thủ tục sau khi ngừng phiên tòa để thu thập chứng cứ được thực hiện như thế nào?.

ThS. HUỲNH VĂN ÚT (Thẩm phán TAND tỉnh Cà Mau)