Hệ thống Tòa án theo mô hình mới gồm ba cấp, kết thúc hoạt động của TAND cấp cao và TAND cấp huyện từ 01/7/2025

Cụ thể, Điều 4 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức tòa án nhân dân quy định tổ chức của Tòa án nhân dân bao gồm: Tòa án nhân dân tối cao; Tòa án nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương (sau đây gọi chung là Tòa án nhân dân cấp tỉnh); Tòa án nhân dân khu vực; Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm tài chính quốc tế (sau đây gọi chung là Tòa án chuyên biệt); Tòa án quân sự trung ương, Tòa án quân sự quân khu và tương đương, Tòa án quân sự khu vực (sau đây gọi chung là Tòa án quân sự).

Như vậy, từ 01/7/2025 sẽ kết thúc hoạt động của 3 Tòa án nhân dân cấp cao, không tổ chức Tòa án cấp huyện.

Theo Điều 60 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức tòa án nhân dân, cơ cấu tổ chức của Tòa án nhân dân khu vực bao gồm các Tòa chuyên trách là: Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế, Tòa Hành chính, Tòa Gia đình và người chưa thành niên; Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số Tòa án nhân dân khu vực.

Căn cứ quy định tại điểm này và yêu cầu của thực tiễn xét xử ở mỗi Tòa án nhân dân khu vực, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quyết định việc tổ chức Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Kinh tế, Tòa Hành chính, Tòa Gia đình và người chưa thành niên.

Chánh án Tòa án nhân dân tối cao quyết định việc tổ chức Tòa Phá sản, Tòa Sở hữu trí tuệ tại một số Tòa án nhân dân khu vực. Trường hợp cần thiết, Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.

Về tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt (Điều 62), luật quy định: “Nhiệm vụ, quyền hạn, trình tự, thủ tục tố tụng giải quyết tranh chấp; tiếng nói, chữ viết dùng trong tố tụng, việc áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt; Thẩm phán giải quyết tranh chấp và các nội dung khác có liên quan đến tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt do Quốc hội quy định”.

Ủy ban Thường vụ Quốc hội quyết định thành lập, giải thể và quy định về phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ của Tòa án chuyên biệt theo đề nghị của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao.

Tăng số lượng thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao không ít hơn 23 người và không quá 27 người

Số lượng thành viên Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao có không ít hơn 23 người và không quá 27 người (hiện là 13 đến 17 người). Tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao được quy định theo hướng "mở rộng nguồn".

Có ý kiến cho rằng việc mở rộng nguồn bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ hạ thấp tiêu chuẩn, điều kiện bổ nhiệm và không thu hút được nhân lực chất lượng cao.

Giải trình về nội dung này, Chánh án Lê Minh Trí nêu rõ quan điểm nhất quán của Tòa án nhân dân tối cao là việc lựa chọn, bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao phải bảo đảm các tiêu chuẩn cao và chặt chẽ.

Việc bổ sung điều kiện bổ nhiệm tuy có mở rộng nguồn nhưng vẫn bảo đảm nhân sự được bổ nhiệm phải là thẩm phán tòa án nhân dân và có đủ các điều kiện, tiêu chuẩn khác tương đương hoặc cao hơn so với tiêu chuẩn, điều kiện của luật hiện hành.

Theo Chánh án Lê Minh Trí, công tác cán bộ là công tác của Đảng, người dự kiến được bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao sẽ được cấp có thẩm quyền xét duyệt và lựa chọn kỹ càng.

Luật bổ sung đối tượng thẩm phán tòa án nhân dân có từ đủ 5 năm giữ chức vụ trưởng vụ chuyên môn nghiệp vụ vào trường hợp đặc biệt để đề nghị cấp có thẩm quyền bổ nhiệm thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao với số lượng giới hạn khoảng 10% tổng số thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao.

Quy định này, theo Chánh án Lê Minh Trí, là phù hợp, bảo đảm cho Tòa án nhân dân tối cao có thể lựa chọn các thẩm phán giỏi về chuyên môn, nghiệp vụ, có bản lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp, công tâm, chuyên nghiệp, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ trong tình hình mới.

Về ý kiến đề nghị giao Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã lựa chọn và giới thiệu hội thẩm tòa án nhân dân khu vực, Chánh án Lê Minh Trí nhấn mạnh tòa án nhân dân khu vực có phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ đối với rất nhiều đơn vị hành chính cấp xã.

Nếu giao cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã lựa chọn sẽ rất khó xác định được cơ cấu, số lượng hội thẩm cần giao cho Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam cấp xã nào lựa chọn, HĐND xã nào bầu.

Tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt

Trước đó, trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân, Bí thư Trung ương Đảng, Chánh án Tòa án nhân dân tối cao Lê Minh Trí cho biết, Tòa án nhân dân tối cao đã tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội về 30 vấn đề.

Về các ý kiến liên quan đến việc thành lập Tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm tài chính quốc tế. Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao đã chỉnh lý các quy định về Tòa án chuyên biệt thuộc Trung tâm Tài chính quốc tế như thể hiện tại khoản 1 Điều 1 dự thảo Luật (điểm d khoản 1 Điều 4) và khoản 10 Điều 1 (sửa đổi, bổ sung Điều 62).

Về ý kiến đề nghị bổ sung quy định Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao hướng dẫn áp dụng các nguyên tắc của hệ thống pháp luật, làm cơ sở cho việc giải quyết các tranh chấp tại Trung tâm Tài chính quốc tế.

Tiếp thu ý kiến của đại biểu Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao đã bổ sung nội dung về việc áp dụng pháp luật tại Tòa án chuyên biệt vào khoản 1 Điều 62 dự thảo Luật.

Việc giao cho Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao thực hiện nhiệm vụ này và những vấn đề khác liên quan đến tổ chức và hoạt động của Tòa án chuyên biệt sẽ do Quốc hội quy định trong văn bản quy phạm pháp luật về Tòa án chuyên biệt tại Trung tâm Tài chính quốc tế.

Về ý kiến đề nghị thành lập Tòa hủy phán quyết trọng tài tại một số Tòa khu vực; giữ nguyên thẩm quyền giải quyết yêu cầu hủy phán quyết của Trọng tài thương mại của TAND cấp tỉnh.

Tiếp thu ý kiến đại biểu Quốc hội, Tòa án nhân dân tối cao đã chỉnh lý khoản 1 Điều 2 dự thảo Luật (sửa đổi, bổ sung Điều 7 Luật Trọng tài thương mại) theo hướng quy định Tòa Kinh tế thuộc TAND thành phố Hà Nội, TAND thành phố Đà Nẵng, TAND Thành phố Hồ Chí Minh có thẩm đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc và giao Ủy ban Thường vụ Quốc hội quy định phạm vi thẩm quyền theo lãnh thổ các Tòa án này đối với yêu cầu hủy phán quyết trọng tài, đăng ký phán quyết trọng tài vụ việc.

QUANG PHÚC

Ảnh: Toàn cảnh Quốc hội biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Tòa án nhân dân.