Một số kiến nghị về áp dụng Điều 34 Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015

Các hướng giải quyết khác nhau

Khi giải quyết các vụ án dân sự “Tranh chấp đất đai”, Tòa án cấp huyện thường xuất hiện yêu cầu của một hoặc cả hai bên đương sự về việc hủy quyết định hành chính cá biệt là Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất mà Ủy ban nhân dân cấp huyện cấp cho phía đương sự bên kia; các Tòa án có nhiều cách xử lý khác nhau về vấn đề này, có Tòa án cấp huyện khi nhận đơn khởi kiện mà nội dung đơn có yêu cầu này thì chuyển đơn và hướng dẫn đương sự khởi kiện tại Tòa án cấp tỉnh (vì Điều 34 BLTTDS năm 2015[1] quy định thẩm quyền hủy quyết định cá biệt của Ủy ban nhân dân cấp huyện là Tòa án cấp tỉnh), còn nếu yêu cầu này phát sinh trong quá trình giải quyết vụ án sau khi thụ lý thì Tòa án cấp huyện ra quyết định chuyển vụ án cho Tòa án tỉnh giải quyết; có Tòa án cấp huyện thông báo thụ lý yêu cầu hủy quyết định cá biệt của đương sự, đưa Ủy ban nhân dân huyện vào tham gia tố tụng với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan trong vụ án, yêu cầu cử người đại diện tham gia tố tụng tại Tòa án, cung cấp tài liệu, chứng cứ, tham gia hòa giải… từ đó xem xét, đánh giá xem quyết định hành chính cá biệt có trái pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án hay không, rồi sẽ chuyển vụ án cho Tòa án tỉnh giải quyết theo thẩm quyền hoặc tiếp tục giải quyết vụ án tại Tòa án cấp huyện nếu quyết định hành chính cá biệt là không trái pháp luật.

Thực tế nêu trên cho thấy việc áp dụng Điều 34 BLTTDS là không thống nhất, trong khi TANDTC chưa hướng dẫn rõ về vấn đề này[2].

Đã có nhiều ý kiến trao đổi của những người làm công tác xét xử và những người làm công tác nghiên cứu khoa học về vấn đề này nhưng vẫn còn nội dung cần phải bàn thêm để việc giải quyết đảm bảo tuân thủ pháp luật.

TS Lê Văn Luật trong một bài viết[3] có nêu: Trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vụ án dân sự “Tranh chấp đất đai” mà có yêu cầu hủy quyết định hành chính cá biệt (Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất do Ủy ban nhân dân huyện cấp cho một bên đương sự) tại Tòa án cấp huyện, thì Thẩm phán hoặc Hội đồng xét xử có trách nhiệm, thẩm quyền xem xét, đánh giá quyết định hành chính cá biệt đó có trái pháp luật hay không; khi có căn cứ cho rằng cần phải hủy quyết định hành chính cá biệt này thì Tòa án cấp huyện chuyển cho Tòa án cấp tỉnh giải quyết, sau khi nhận được hồ sơ do Tòa án cấp huyện chuyển, nếu Tòa án cấp tỉnh (mà người quyết định là Chánh án) xác định quyết định cá biệt không trái pháp luật thì trả hồ sơ về Tòa án cấp huyện, khi đó Thẩm phán hoặc Hội đồng xét xử cấp sơ thẩm không được ra quyết định chuyển hồ sơ vụ án nữa mà phải tiếp tục giải quyết vụ án.

Những vấn đề đặt ra

Tác giả có cùng quan điểm với ý kiến trên đây về việc trong quá trình chuẩn bị xét xử vụ án dân sự mà đương sự có yêu cầu hủy quyết định hành chính cá biệt thì Tòa án cấp huyện có trách nhiệm xác minh, thu thập chứng cứ để xem xét, đánh giá quyết định hành chính cá biệt bị yêu cầu hủy có trái quy định pháp luật, xâm phạm quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự trong vụ án hay không. Ngoài ra, cũng cần lưu ý, khi thực hiện việc này, Tòa án cấp huyện không được thông báo thụ lý yêu cầu của đương sự về yêu cầu hủy quyết định cá biệt trái pháp luật vì việc này không thuộc thẩm quyền giải quyết của Tòa án cấp huyện; không được xác định Ủy ban nhân dân cấp huyện là đương sự trong vụ án với tư cách người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan vì sẽ làm cho Ủy ban nhân dân cấp huyện phải thực hiện nghĩa vụ tố tụng, mất thời gian một cách không cần thiết (mà việc này sẽ do Tòa án cấp tỉnh xác định khi xem xét hủy quyết định hành chính cá biệt trái pháp luật).

Về vấn đề ai là người xem xét, đánh giá quyết định hành chính cá biệt tại Tòa án cấp huyện có trái pháp luật hay không? Theo tác giả, để có một sự đánh giá đúng đắn, thận trọng nhất, nên giao cho Hội đồng xét xử vụ án tại phiên tòa. Bởi vì tại phiên tòa có sự tham gia của Kiểm sát viên đại diện VKSND là người đã nghiên cứu hồ sơ do Tòa án chuyển qua trong quá trình chuẩn bị xét xử;  có sự tranh tụng của các đương sự tại phiên tòa, việc xét hỏi… sẽ thể hiện rõ nhất các thông tin về nội dung quyết định cá biệt; phát huy được trí tuệ tập thể của cả Hội đồng xét xử. Tại phiên tòa, nếu qua đánh giá thấy cần phải hủy quyết định cá biệt trái pháp luật thì Hội đồng xét xử quyết định chuyển vụ án để Tòa án cấp tỉnh giải quyết theo thẩm quyền.

Vấn đề nữa, tác giả xin trao đổi là trường hợp vụ án đã được Hội đồng xét xử Tòa án cấp huyện chuyển cho Tòa án tỉnh mà Tòa án tỉnh lại phải chuyển về Tòa án cấp huyện vì lý do Tòa án cấp tỉnh xác định quyết định đó không trái pháp luật. Nếu thực hiện theo phương án này thì còn có điểm chưa ổn, đó là việc xác định này cũng chỉ mang tính nhận định chủ quan của người nghiên cứu hồ sơ; và quan trọng hơn, khi chuyển hồ sơ về lại Tòa án cấp huyện (mà người quyết định là Chánh án cấp tỉnh) thì vô hình trung Tòa án tỉnh đã ấn định rằng: quyết định hành chính bị yêu cầu hủy là không trái pháp luật , tức là quyền sử dụng đất theo Giấy chứng nhận của đương sự là không cần chứng minh nữa, từ đó dễ dàng suy đoán vụ án tranh chấp đất đai sẽ được giải quyết theo hướng nào; và về phần Tòa án cấp huyện, từ trước khi thụ lý vụ án lại để giải quyết, xét xử sẽ buộc phải tuân theo quan điểm của Tòa án tỉnh, mặc nhiên thừa nhận quyết định hành chính là đúng pháp luật mà không cần tranh tụng trong quá trình tiếp tục giải quyết (lại) vụ án, điều này vi phạm nguyên tắc tranh tụng trong tố tụng, vi phạm nguyên tắc: “Khi xét xử Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”.

Vì lý do trên, tác giả đề xuất, khi Hội đồng xét xử vụ án Tòa án cấp huyện đã quyết định chuyển vụ án cho Tòa án tỉnh thì Tòa án tỉnh phải thụ lý, giải quyết theo trình tự tố tụng, chỉ có tiếp tục thực hiện theo tố tụng để giải quyết vụ án thì quyết định hành chính cá biệt bị yêu cầu hủy mới được xem xét, đánh giá thấu đáo, khách quan.

TAND huyện Phù Ninh, Phú Thọ xét xử vụ án dân sự - Ảnh: Trịnh Duy Phương

VÕ VĂN BÌNH (Phó Chánh án Tòa án nhân dân tỉnh Gia Lai)