Không đăng ký kết hôn- Toà án có bắt buộc phải xác định nguyên nhân phát sinh tranh chấp ly hôn?

Theo quy định hiện nay, đối với vụ án hôn nhân và gia đình nào có liên quan đến người chưa thành niên thì Toà án phải thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp trước khi mở phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải giữa các đương sự. Đây là một quy định bắt buộc đã được TANDTC giải đáp tại Giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017.

Tình huống cụ thể

Anh A và chị B chung sống từ năm 2006 có con chung là cháu C, sinh năm 2010. Ngày 12/11/2022, chị B nộp đơn yêu cầu ly hôn và được quyền nuôi con là cháu C, không yêu cầu cấp dưỡng nuôi con. Sau khi Toà án gửi thông báo về việc thụ lý vụ án, anh A có văn bản đồng ý ly hôn theo yêu cầu chị B nhưng yêu cầu được quyền trực tiếp nuôi cháu C.

Quan điểm thứ nhất cho rằng: Tại khoản 3 Điều 208 BLTTDS năm 2015 đã quy định rõ: “Đối với vụ án hôn nhân và gia đình liên quan đến người chưa thành niên, trước khi mở phiên họp kiểm tra việc giao nộp, tiếp cận, công khai chứng cứ và hòa giải giữa các đương sự thì Thẩm phán, Thẩm tra viên được Chánh án Tòa án phân công phải thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp” và tại Giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của TANDTC hướng dẫn giải đáp một số vấn đề nghiệp vụ có giải đáp như sau: “Đối với vụ án hôn nhân và gia đình có liên quan đến người chưa thành niên, việc thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân phát sinh tranh chấp là bắt buộc”. Như vậy, không phân biệt đương sự có đăng ký kết hôn hay không, Toà án phải thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp ly hôn vì đây là thủ tục tố tụng bắt buộc.

Quan điểm thứ hai cũng là quan điểm tác giả cho rằng: Theo quy định tại khoản 1 Điều 14 và khoản 2 Điều 53 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 có quy định như sau: “Nam, nữ có đủ điều kiện kết hôn theo quy định của Luật này chung sống với nhau như vợ chồng mà không đăng ký kết hôn thì không làm phát sinh quyền, nghĩa vụ giữa vợ và chồng…” và “Trong trường hợp không đăng ký kết hôn mà có yêu cầu ly hôn thì Tòa án thụ lý và tuyên bố không công nhận quan hệ vợ chồng”. Như vậy, mặc dù anh A đồng ý ly hôn theo yêu cầu của chị B nhưng do anh A và chị B không có đăng ký kết hôn theo quy định nên Toà án quyết định không công nhận quan hệ vợ chồng giữa anh A và chị B chứ không phải là công nhận thuận tình ly hôn giữa anh A và chị B. Cho nên, cho dù Toà án có thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp ly hôn giữa anh A và chị B thì không có cách nào khác Toà án vẫn phải quyết định không công nhận quan hệ vợ chồng giữa anh A và chị B.

Chỉ có một vấn đề còn băn khoăn trong quan điểm thứ hai này đó là việc xác định nguyên nhân phát sinh tranh chấp ly hôn (nguyên nhân mâu thuẫn của anh A và chị B) có ảnh hưởng đến việc Toà án phải giao con là cháu C cho anh A hay chị B nuôi hay không. Quan điểm tôi cho rằng vấn đề Toà án giải quyết giao con cho anh A hay chị B nuôi không phụ thuộc hoàn toàn vào việc nguyên nhân làm phát sinh mâu thuẫn giữa anh A và chị B bắt đầu từ ai và như thế nào mà phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: thu nhập công việc, điều kiện chổ ở, đi lại, thời gian dành cho việc chăm sóc… Tất cả các vấn đề này buộc Thẩm phán phải thu thập tài liệu, chứng cứ để làm rõ, có như vậy quyết định của Toà án mới mang tính thuyết phục cao. Cho nên xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp ly hôn trong trường hợp này chỉ nên khuyến khích chứ không nên bắt buộc phải thực hiện.

Không đăng ký kết hôn vẫn phải đưa vụ án ra xét xử

Ngoài ra trong thực tiễn hiện nay vẫn đối với trường hợp nguyên đơn và bị đơn không đăng ký kết hôn và thống nhất được việc nuôi con chung nhưng theo quy định Toà án phải đưa vụ án ra xét xử. Đối với trường hợp này hiện nay vẫn còn có quan điểm bắt buộc Toà án phải tiến hành phải thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp ly hôn, nguyện vọng của nguyên đơn, bị đơn, con có liên quan đến vụ án theo quy định tại khoản 3 Điều 208 BLTTDS năm 2015 và Giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07/4/2017 của TANDTC. Theo quan điểm cá nhân tôi cho rằng trường hợp này Toà án cũng không cần thiết phải thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp. Bởi vì việc thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp trong trường hợp này không có nhiều ý nghĩa đối với việc giải quyết vụ án.

Vướng mắc mà tác giả nêu là một thực tế có ở nhiều Toà án địa phương nhưng hiện nay chưa được Toà án nhân dân tối cao hướng dẫn nên chỉ dừng lại ở quan điểm cá nhân cho nên mỗi nơi có nhận thức và cách làm khác nhau. Vì vậy, tác giả cũng xin kiến nghị với Toà án nhân dân tôi cao có hướng dẫn cụ thể hơn đối với trường  hợp đương sự không đăng ký kết hôn thì có bắt buộc Toà án tiến hành thu thập tài liệu, chứng cứ để xác định nguyên nhân của việc phát sinh tranh chấp ly hôn hay không. Theo ý kiến của tác giả trường hợp này nên hướng dẫn là khuyến khích thực hiện khi Toà án thấy cần thiết. Điều này sẽ giảm tải khối lượng công việc cho các Thẩm phán và kể cả Kiểm sát viên. Bởi vì nhiều vụ án đương sự không đăng ký kết hôn, thoả thuận được vấn đề nuôi con chung thì chỉ cần đưa ra xét xử mà không có sự tham gia của Kiểm sát viên và không cần phả thu thập  chứng cứ, còn nếu Toà án thu thập chứng cứ thì phải có sự tham gia của Kiểm sát viên theo quy định mà kết quả giải quyết của Toà án trong hai trường hợp cơ bản là không có thay đổi gì.

Vì vậy, rất mong đồng nghiệp và bạn đọc trao đổi thêm để vướng mắc trong thực tiễn được làm rõ hơn và đi đến nhận thức chung.

TAND huyện Đức Cơ, Gia Lai xét xử vụ án dân sự - Ảnh: Đinh Thanh Bình

DƯƠNG TẤN THANH (Phó Chánh án TAND thị xã Duyên Hải, Trà Vinh)